Temat rodziny, jej miejsca w społeczeństwie i kluczowej roli w życiu człowieka, podejmowany już jest od bardzo dawna. Prawidłowo ukształtowana rodzina jest dla jednostki grupy, w którą świadomi i mocno identyfikuje się jako jej członek i reprezentant. współtworzy i przyjmuje kultywowane w niej poglądy, postawy oraz różnorodne wzorce zachowań, które stają się jego zimeternalizowanymi regułami i zasadami życia. Tym samym rodzina staje się grupą odniesienia w funkcjonowaniu społecznym danej jednostki (Rembowski 1972, za: Plopa, Połomski 2012). To rodzina, zwłaszcza dziecku, daje poczucie przynależności do grupy społecznej, jest wzorem życia wśród innych ludzi, przyczynia się do wytworzenia u niego społecznego charakteru. Często socjologowie jak i psychologowie, rodzinę nazywają grupą pierwotną, która jest przeciwieństwem do grup wtórnych (klasa szkolna, drużyna piłkarska, grupa studentów na uczelni tworząca koło zainteresowań). Rodzina, jak i wszystkie w niech procesy zachodzące (wychowawczy, komunikacyjny, socjalizacyjny), jest pierwszym wzorcem dla dziecka w przypadku nabywania określonych kompetencji, postaw, jak i sposobów komunikacji z innymi członkami społeczeństwa. W znaczeniu systemowym, jeżeli rodzina funkcjonuje prawidłowo (brak patologii) i przekazuje w należyty sposób wzorce, poszczególni jej członkowie a w szczególności dzieci będą prawidłowi się rozwijać emocjonalnie, społecznie oraz poznawczo (por. Goldberg, Goldberg, 2006). Ma to bowiem ogromne znaczenie w późniejszym życiu dorosłym na relacje w bliskich związkach, spełnianie oczekiwań społecznych, przyjmowanie ról w społeczeństwie i dobre funkcjonowanie psychiczne.
Rodzina nie tylko kształtuje i zabezpiecza warunki zaspokojenia indywidualnych potrzeb jej członków, a przez to staje się stymulantem ich rozwoju, lecz także przyczynia się do ciągłości całego życia w społeczeństwa. Dzieje się tak między innymi dzięki wydawaniu na świat potomstwa czy też opieką nad potomstwem w ramach istniejących norm prawnych np. adopcja (por. (Plopa, Połomski, 2012; Marszał, 2015).
Należy podkreślić, że w dzisiejszym postnowoczesnym świecie słowo rodzina ma szersze znaczenie niż w kulturze katolickiej. Rodzina to może być 2 partnerów wzajemnie prowadzących gospodarstwo domowe, tworzących wspólny system wartości, którzy mogą wychowywać dzieck. Mogą też opiekować się rodzicami nie mając potomstwa z uwagi na uwarunkowania społeczne bądź też przyczyny biologiczne. Warto w tym punkcie również podkreślić, że definicja rodziny funkcjonująca w danym społeczeństwie jest ściśle uwarunkowana liberalizacją tegoż to społeczeństwa. Czym społeczeństwo bardziej tradycyjne, tym definicja staje się bardziej sztywna, często zawierając w sobie elementy takie jak ojciec, matka, małżeństwo wychowujące dzieci. W kulturze postnowoczesnej, liberalnej, rodzina może być ujmowane jako dwoje dorosłych ludzi tworzących wspólne gospodarstwo domowe. Nie zmienia to w żaden sposób faktu, że każda rodzina powinna sprzyjać rozwojowi tożsamości jej członków i rodziny postrzeganej jako całość (Plopa, Połomski, 2012).
Obraz systemowy rodziny wymaga zrozumienia współzależności, która dotyczy poszczególnego składu rodziny, zadań, które rodzina musi negocjować oraz strategii, które rodziny używają w zetknięciu z zadaniami. Jak już wcześniej wspomniałem, choć rodziny istnieją w przeróżnych formach, zasadne jest założenie, że wszystkie rodziny w czasie swojego trwania i rozwoju muszą wykonywać podobne zadania. To w żaden sposób nie powoduje, że nie zachowują one swojej wyjątkowości, która zawiera się w strategiach, jak i realizacji różnych zadań. Strategie i reguły zaś tworzą wzory i dynamikę interakcji, która występuje w każdej rodzinie. Bardzo ważną funkcją w każdej rodzinie jest zaktywizowany mechanizm kreowania zgodności obrazu siebie, z obrazem jaki ma rodzina o jednostce. Zgodność ta ułatwia członkom rodziny, a w szczególności dzieciom kreowanie osobistej tożsamości poprzez odkrywanie roli własnej w rodzinie, jak i w społeczeństwie. W rodzinach wysoce zróżnicowanych członkowie pozostawiają sobie nawzajem autonomię, poszczególne jednostki mają wpływ na swobodne kształtowanie własnej tożsamości, cech osobowości, zainteresowań czy też celów życiowych. Rodziny słabo zróżnicowane powodują ograniczenie rozwoju jednostki, co wtórnie może prowadzić do narastania buntu i niepokoju poszczególnych osób (Plopa, Połomski, 2012).
Jak już wcześniej wspomniałem, rodzina jest pierwszym wzorcem dla dziecka w przypadku nabywania określonych zachowań, postaw jak i sposobów komunikacji z innymi członkami społeczeństwa. Od prawidłowych zachowań i nabytych wzorców zależeć będzie rozwój emocjonalny, jak i społeczny osoby dorosłej (por. Trępała (red.), 2011).
W początkowych miesiącach życia jednym ze sposobów komunikacji dziecka w rodzinie z otoczeniem jest uśmiech i płacz. To dzięki tym sygnałom rodzic uczy się komunikowania z dzieckiem, reaguje na jego zachowanie. Młody człowiek jest podatny na zranienia emocjonalne, dlatego bezbłędne rozpoznawanie potrzeb emocjonalnych dziecka przez rodzica jest sposobem na odpowiedni rozwój emocjonalny. Dziecko doskonale wyczuwa lęk, niepewność lub nieobecność matki co odbija się na jego kondycji psychicznej. Zachowanie pozytywnej więzi ma kluczowe znaczenie we wczesnych latach rozwoju. Również od rodzica zaczyna się uspołecznianie dziecka, by mogło ono funkcjonować prawidłowo w świecie i przyjmować później role życiowe, już jako osoba dorosła. Prawidłowa komunikacja rodzic – dziecko pozwala na samoistne uczenie się postaw moralnych i zasad społecznych w ramach swojej kultury. Uspołecznienie, o którym mowa, zaczyna się od przywiązania dziecka do opiekuna, najczęściej do matki. Niepowodzenie w rozwoju więzi lub jej całkowity brak prowadzi do problemów fizycznych oraz psychicznych, dlatego rola rodzica jest tak kluczowa w pierwszym etapie życia dziecka. Dziecko poprzez obserwację rodziców poznaje role płci – czyli wzorce zachowań odpowiednie dla mężczyzny i kobiety w danym społeczeństwie. We wczesnym dzieciństwie, jak uważają badacze, rozwój i identyfikacja płci zależy też od rówieśników, gdyż etykietowanie ról związanych z płcią jest u dzieci silniejsze niż u osób dorosłych (Zimbardo, 2002).
Rodzina ma też duże znaczenie w przypadku rozwoju tożsamości seksualnej dziecka. W przypadku chłopców, nienonkonformistyczne zachowania związane z płcią mogą w przyszłości zaowocować odkryciem potrzeb homoseksualnych. Takie zachowanie dziecka u rodziców może powodować napięcie, nadmierną obserwację, a nawet niechęć do preferowanych zabaw (Iniewicz, Ogarek-Szulc, 2020). Niekiedy też dochodzi do przemocy wobec dziecka lub wykluczenia takiego dziecka z życia społecznego. Jeżeli rodzice nie przejdą prawidłowo żałoby i nie zaakceptują tożsamości mniejszościowej dziecka, będzie to budzić w młodym człowieku różnego rodzaju napięcia psychiczne, lęk a niekiedy nawet poczucie winy. Dlatego ważna jest odpowiednie wsparcie rodzin w tym aspekcie. Grzegorz Iniewicz i Krolina Ogarek-Szulc (2020) piszą „Zwrócenie uwagi na sytuację nieheteroseksualnej młodzieży jest niezwykle istotne. W kontekście pojawiających się co jakiś czas doniesień o doświadczalnej przez nich przemocy, prowadzącej czasem do prób czy aktów samobójczych, konieczne było opracowanie systemowej a nie wybiórczej pomocy zarówno dla młodzieży jak i rodziców czy innych członków rodziny. (…) Problem z akceptacją siebie w tak ważnym obszarze może być powodem poważnych trudności emocjonalnych, które nie zawsze są łatwe do uchwycenia przez otoczenie”.
Korczak, S. (2022). Wpływ wychowania u mężczyzn na ich rozwój emocjonalny i style przywiązania w odniesieniu do bliskich związków mężczyzn. Praca dyplomowa. Warszawa: SWPS UNIWERSYTET HUMANISTYCZNOSPOŁECZNY
