Rozwój komunikacji u dziecka jest ważnym procesem w drodze rozwoju. Rozwój języka następuje od pierwszych chwil tj. od rozwoju prenatalnego, ale od momentu narodzin, pojawia się zdolność do wydawania dźwięków. Pierwszym dźwiękiem jest płacz będącym bardzo ważnym kryterium oceny stanu noworodka. Jest on wykorzystywany do tego, żebym zobaczyć czy i w jakim stanie (dobrym lub mniej dobrym) jest dziecko zaraz po na rodzeniu.
Behawioralne znaczenie komunikacji
Zatrzymam się na moment tutaj. W konwencji behawioralnej chodzi o słowo werbalne. Językowy niewerbalny sposób porozumiewania się, czyli chodzi o niekomunikowanie się słowami tylko ewentualnie jakieś dźwięki wydawane przez dziecko. W konwencji behawioralnej mówimy o zachowaniach werbalnych. Zachowania werbalne jest to porozumiewanie się. W literaturze behawioralnej jest to oparte na funkcjonalnym rozumieniu komunikacji opracowanym takiej analizie. W języku behawioralnym, werbalne zachowanie to znaczy komunikacja, czyli jeżeli mówimy, że dziecko jest werbalne to co mówimy to znaczy, że to ono umie robić, umie się komunikować dokładnie tak jak osoby dorosłe. Jak niewerbalne to znaczy, że dziecko się nie komunikuje w ogóle. Dziecko, które się komunikuje słowami należy określić, że ma ono wokalne zachowania werbalne.
Komunikowanie przy wykorzystywaniu ikon czy inny systemem obrazkowy to jest cały czas werbalny sposób komunikacji jednak nie wokalny. Ten rodzaj komunikacji może być opanowany wręcz do perfekcji. Osoba lub/i dziecko może się komunikować bardzo dobrze w sposób wokalny – poprzez kawałki słów, dźwięki albo dźwięk, którego osoba postronna nie zrozumie. Natomiast „to słowo” czy „ten dźwięk” gdy jest wykorzystywany za każdym razem w tej samym kontekście, to mówi się, że jest to mowa swoista. Swoista w takim znaczeniu, że dziecko z jakiegoś powodu nie nauczyło się komunikować w sposób zrozumiały dla wszystkich.
I tu dochodzimy do sedna: niewokalny, przedjęzykowy sposób porozumiewania się stanowi ważny etap w rozwoju komunikacji małego dziecka (nie wokalny, czyli przed językowy, czyli bez użycia języka). Dziecko musi poznać, że dźwięk ma moc sprawczą; że wywołuje określoną, pożądaną reakcję u osób, do których jest skierowany
Jakikolwiek sposób komunikowania się
Przez pierwszy rok życia dziecko nie komunikuje się w sposób wokalny językowy. To okres gdzie poznaję, że dźwięk ma moc sprawczą, że wywołuje określone pożądane reakcje u osób do których jest skierowany dany komunikat. Jego komunikacja jest przed językowa – nie wokalna.
W sensie behawioralnym, jeżeli mówimy, że dziecko się nie komunikuje to nie potrafi przekazywać w żaden sposób, nawet komunikatami wąsko rozumianymi dla określonego grona, jakikolwiek komunikatów, potrzeb. Terapeuta musi sprawdzić, czy dziecko ma jakiekolwiek sposoby i umiejętności do komunikowania się zanim przejdzie się do rozwijania umiejętności wokalnego komunikowania. Na etapie wywiadu, gdy okazuje się, że dziecko w żaden sposób nie komunikuje się, należy ustalić priorytet, który polega na wyposażenie w umiejętność komunikowania się jakiegokolwiek. Następnie skupienie się na ukształtowaniu wokalnego sposobu komunikacji po opanowaniu niewokalnego.
Pierwszy rok życia – rozwój języka
Przejdźmy teraz do typowego rozwoju języka u dzieci. W pierwszym roku życia pojawiają się odgłosy, które nie przypominają dźwięków mowy. Często są to pomruki, sapania, kwilenia, mlaśnięcia itp.
2 miesiąc życia
Pojawia się wokalizacja pierwszych samogłosek. Gaworzenie dzieci we wszystkich językach wygląda tak samo, gaworzą również dzieci, których dalszy rozwój nie przebiega typowo, na przykład dzieci niesłyszące, za autyzmem, z niepełnosprawnością intelektualną.
4 miesiąc życia
Tto doskonalenie repertuaru samogłosek. Pojawienie się pierwszych prymarnych spółgłosek typu m, b, p.
5 miesiąc życia
To czas, gdzie następuje produkcja sylab, złożonych samogłosek i spółgłosek prymarnych, są to słowa takie jak mama, baba, papa. Pojawiają się również inne spółgłoski – f, g, d.
6 miesiąc życia
Gaworzenie jest samonaśladowcze to znaczy, że dziecko słuchając swoich własnych realizacji, zaczyna je powtarzać. Brak tych zachowań może wskazać na zaburzenia rozwoju mowy w tym poważne uszkodzenie słuchu. Naśladowanie i powtarzanie sylab charakterystycznych dla języka narodowego, czyli sylaby otwarte, również pojawia się po szóstym miesiącu życia. Dziecko nie nadaje im znaczenia, nie rozumie jeszcze słów wypowiadanych przez otoczenie.
8 miesiąc życia
Naśladowanie, powtarzanie oraz samodzielna w wokalizacja sylab, jednak nie występuje jeszcze intencjonalne posługiwanie się słowami. Następuje rozumienie wypowiedzi o zabarwieniu emocjonalnym, na przykład „brawo”, „nu nu”.
9 miesiąc życia
Dziecko zaczyna rozumieć, że inne osoby są podmiotami intencjonalnymi. Postrzegają innych w kategoriach „taki jak ja”, „podobny do mnie”.
10 miesiąc życia
Zauważamy intencjonalne i nie intencjonalne zachowania językowe tj. zabawa głosem, śpiewanie sekwencyjne sylab. Obserwujemy pierwsze słowa zbudowane z sylab otwartych. Dziecko wypowiada się z intencją zakomunikowania pewnej treści np. nazywanie przedmiotu lub uzyskanie korzyści -mama, tata, baba. Dziecko rozumie proste słowa, najczęściej jest to rzeczownik w mianowniku.
12 miesiąc życia
Rozumie proste polecenia, niektóre nazwy osób przedmiotów i czynności. Jest to zazwyczaj tylko kilka słów gdyż nie rozumie zdań złożonych. Jego rozumienie ogranicza się do prostych pytań takich jak „Gdzie mama?”, czy też rozumienie zakazów – „nie wolno”. W 12 miesiącu dziecko samodzielnie wypowiada kilka wyrazów, powtarza sylaby i słowa wypowiedziane przez dorosłego.
Społeczno poznawcze podstawy języka
Jest to przede wszystkim pole wspólnej uwagi. Umiejętność podążania za uwagą dorosłych i kierowania uwagi otoczenia na określony fragment rzeczywistości. Trudności ze stworzeniem pola wspólnej uwagi wpływają na ograniczone możliwości przyporządkowania określonych słów odpowiednim desygnatom. Tomasello (2002, s. 132) pisze tak: „Odniesienie językowe jest aktem społecznym, który polega na tym, że jedna osoba próbuje skłonić drugą osobę do skupienia uwagi na czymś świecie zewnętrznym. Ich języka można też wyróżnić zdolność do postrzegania intencji komunikacyjnych i wyrażania takich intencji. jest to nic innego jak wskazywanie gestami. społeczno poznawcze znaczenie języka służy również do możliwości odwracania ról”.
Rozwijanie mowy w typowym rozwoju
Stymulacja rozwoju powinna obejmować czynności artykulacyjne, zdolność naśladowania i rozumienia oraz zachowania społeczne warunkujące pojawienie się języka. W przypadku zaburzenia typowego rozwoju mowy, praca terapeutyczna zazwyczaj polega na zmianie sposobu wypowiadania się do dziecka (to jest długość i stopień złożoności zdań). Mówienie do dziecka poprzez nazywanie otaczających przedmiotów, wykonywanych czynności lub odczuwanych emocji. Dodatkowo wzmacniana jest wokaliza przez naśladowanie wydawanych przez dziecko dźwięków zwłaszcza typowych dla języka ojczystego.
Wskazówki dla osób mających dzieci z trudnościami w rozwoju języka
- zainteresuj dziecko zabawkami
- wykorzystuj gry, które wymagają zmiany ról
- zabawy relacyjne to dobry sposób na naukę
- gesty wskazywania
- komentuj rzeczywistość
- ucz zachowań pożądanych
- stwarzaj motywację i okazję do mówienia
- ucz języka receptywnego i ekspresyjnego jednocześnie
- przede wszystkim rozmawiaj z dzieckiem.
Brzezińska, A. I., Appelt, K., Ziółkowska, B. (2015). Psychologia rozwoju człowieka. Sopot: GWP
Schaffer, D. R., Kipp, K. (2015). Psychologia rozwoju: od dziecka do dorosłości. Gdańsk: Harmonia Universalis
