Wspieranie dziecka w rozwoju emocjonalnym
Rozwój osobowy dziecka, w szczególności w pierwszych latach jego życia, to jeden z najbardziej dynamicznych obszarów jakie zachodzą w młodym człowieku. Zmiany jakie zachodzą we wczesnych okresach dzieciństwa mają ogromne znaczenie dla jego dalszego rozwoju. To jak będzie dziecko radziło sobie z emocjami zależeć będzie od funkcjonowania w dalszym okresie życia w społeczeństwie. To dzięki emocjom nabiera doświadczeń a co za tym idzie umiejętności np. nawiązywania relacji z innymi ora budowanie ufności czy też budowanie własnej wartości w kontekście JA.
Jednym ze sposobów na zdobywanie kompetencji jest zabawa, która nie tylko wspiera zdrowy rozwój dziecka, ale zapobiega problemom emocjonalnym związanych z zachowaniem u dzieci i u adolescentów. Również, może problemy jakie się pojawiają, łagodzić (Landreth i in., 2005).
W zabawie dzieci uczą się zachowań społecznych, grając różne role. W przypadku wspólnych zabaw dzieci, zachęcają siebie wzajemnie do działania rozwiązując wspólnie problemy. Dodatkowo odkrywają swoje różnice jak i podobieństwa. Jest to ważne w kontekście uczenia się ról społecznych.
Zabawa wspomaga jednocześnie kilka obszarów
- Komunikacja – Dziecko wówczas wyraża świadome oraz nieświadome myśli poprzez wypowiedzi.
- Efekty nauczania – większe jest zaangażowanie i lepsze efekty uczenia się
- Uzewnętrznianie emocji – przeżywanie emocji dokonuje się w bezpiecznym środowisku jakim jest świat zabawy
- Uczenie się budowania relacji – dzieci poprzez doświadczenie i obserwację lubią osoby wesołe oraz te, które uczestniczą we wspólnej zabawie
- Doświadczanie i doświadczenie – dzieci doświadczają sytuacji, w których nie mogą uczestniczyć bezpośrednio w rzeczywistości (panowanie i kontrola nad ludzkimi zachowaniami oraz reakcjami)
- Role społeczne – w sposób naturalny i bezpieczny wcielają się w różne role społeczne, naśladują w zabawie świat dorosły, uczą się zachowań i współpracy w środowisku społecznym
Emocje towarzyszą zabawie
Dziecko powinno przeżywać emocje w taki sposób by nie dochodziło do dezorganizacji jego życia. Dlatego ważne jest zapewnienie w środowisku zabawy bezpieczeństwa, w szczególności, gdy dziecko będzie potrzebować wsparcia. Wsparcie powinno w głównej mierze opierać się na rozmowie na temat pojawiających się emocji. To ułatwia dziecku zrozumienie znaczenia ich, odnalezienie się w sytuacjach interpersonalnych.
Zabawa dostarcza pełną paletę emocji. Pojawiają się emocje podstawowe (por. Ekman, 1973, za: Doliński 2020) oraz emocje złożone będące samoświadome i wspierające samocenę.
Emocje są bardzo ważne
Rozumienie swoich emocji przez dziecko w znaczny sposób wpływa na regulację tych emocji a w konsekwencji na wypracowywaniu konstruktywnych sposobów radzenia sobie z nimi. Wpływa to bezpośrednio na powodzenie w budowaniu kontaktów z rówieśnikami. Dodatkowo prawidłowe sygnalizowanie swoich stanów emocjonalnych jest lepiej odbierane przez grupę rówieśniczą. Dziecko odbierane jest jako autentyczne.
Wyrażanie pozytywnych emocji sprzyja nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych, dzieci takie są lepiej odbierane niż te, które komunikują się poprzez wyrażanie negatywnych stanów emocjonalnych. Przy jednoczesnej umiejętności wyrażania pozytywnych stanów, kształtuje się umiejętność kontroli nad złością, gniewem. Nie oznacza to, że te emocje są tłumione tylko sposób ich wyrażania jest nieagresywny. Taki sposób jest bardziej akceptowalny pod względem społecznym. Kontrola, o której mowa i znajomość własnych stanów emocjonalnych wpływa również na umiejętność odczytywaniu emocji wśród innych. Rozwój tej kompetencji ma też duże znaczenie w kształtowaniu empatii poznawczej bardzo przydatnej w wieku dorosłym.
Początki zabawy
Niemowlak bawiący się zabawką, gdy widzi, że osoba dorosła będąca w pobliżu uśmiecha się, chętnie częściej będzie sięgać po daną zabawkę. W momencie, gdy nie pojawia się ta pozytywna reakcja dorosłego przy zabawie, dziecko będzie unikać tych zabaw (aktywności) przy których dostrzegło negatywny wyraz twarzy dorosłego.
Ważne rady
(za: Faber, Mazlish, 1993)
- Słuchaj dziecko uważnie i z czułością
- Nie neguj jego emocji – akceptuj je
- Zadawaj odpowiednie i adekwatne pytania
- Nie mów dziecku co czuje lub co ma czuć
- Nie izoluj dziecka od emocji
- Dziecko inaczej przeżywa emocje od dorosłego
- Oceniaj zachowanie a nie dziecko
- Daj czas i przestrzeń
Doliński D., (2020). Mechanizmy wzbudzania emocji. w: Strelau J. (red.) Psychologia Akademicka Tom II. Podręcznik. Sopot: GWP
Faber A., Mazlish, E., (1993). Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. Poznań: Wydawnictwo „Media Rodzina of Poznań, Inc”.
Kołakowski, A., Pisula, A., (2020). Sposób na trudne dziecko. Przyjazna terapia behawioralna. Sopot: GWP
