Ludzki mózg przetwarza emocje poprzez złożoną interakcję różnych regionów, głównie w obrębie układu limbicznego, który często nazywany jest „mózgiem emocjonalnym”. Ten system obejmuje amygdalę, hipokamp, podwzgórze i korę obręczy.
Amygdala, czyli ciało migdałowate, jest strukturą w kształcie migdała, która działa jako centrum kontroli emocji, szybko oceniając informacje sensoryczne pod kątem potencjalnych zagrożeń lub nagród. Odgrywa kluczową rolę w przetwarzaniu strachu, złości i innych intensywnych emocji, reagując natychmiast na nagły hałas lub widok węża.
Hipokamp, choć głównie związany z formowaniem i przywoływaniem pamięci, przyczynia się do przetwarzania emocji, dostarczając kontekstu emocjonalnym doświadczeniom. Pomaga łączyć konkretne emocje z określonymi wspomnieniami, na przykład radość z ceremonii ukończenia szkoły.
Podwzgórze, mała, ale istotna struktura, reguluje podstawowe funkcje ciała, w tym uwalnianie hormonów, temperaturę ciała i reakcję „walcz lub uciekaj”. Współpracuje z amygdalą, aby generować fizyczne reakcje związane z emocjami, takie jak przyspieszone bicie serca podczas strachu.
Kora obręczy odgrywa rolę w regulacji emocji, pomagając kontrolować impulsywne zachowania i zarządzać reakcjami emocjonalnymi. Jest zaangażowana w procesy podejmowania decyzji związane z emocjami i pomaga rozważać za i przeciw działania na podstawie określonego uczucia. Przednia część kory obręczy jest szczególnie ważna w regulacji reakcji emocjonalnych na ból i negatywne sytuacje.
Kora przedczołowa, znajdująca się z przodu mózgu, działa jako centrum kontroli wykonawczej, wpływając na podejmowanie decyzji, planowanie i zachowanie. Współpracuje z układem limbicznym w regulacji emocji, pomagając kontrolować impulsy i podejmować racjonalne decyzje, nawet w obliczu silnych emocji. Jest to część mózgu, która powstrzymuje cię przed krzyczeniem na szefa, nawet jeśli jesteś zły.
Regulacja emocji, impulsy społeczne i kontrola emocji
Regulacja emocji to zdolność do skutecznego zarządzania i reagowania na emocjonalne doświadczenia. Obejmuje modulację intensywności i czasu trwania emocji, a także wybór sposobu ich wyrażania. Kora przedczołowa odgrywa kluczową rolę w tym procesie, działając jako „centrum kontroli”, które może tłumić natychmiastowe reakcje amygdali. Trudności w regulacji emocji mogą prowadzić do impulsywnych zachowań, gdzie działania są napędzane przez natychmiastowe uczucia, a nie przemyślane rozważania. Impulsy społeczne, wrodzone dążenie do nawiązywania kontaktów i interakcji z innymi, również są wpływane przez przetwarzanie emocjonalne. Zdolność do rozumienia i odpowiedniego reagowania na emocje innych jest niezbędna do udanych interakcji społecznych. Kontrola emocji jest aspektem regulacji emocji, który obejmuje świadome zarządzanie reakcjami emocjonalnymi, szczególnie w trudnych sytuacjach. Wymaga samoświadomości, zdolności do identyfikacji i zrozumienia własnych emocji oraz rozwijania strategii radzenia sobie z trudnymi uczuciami.
Empatia
Empatia to zdolność do rozumienia i dzielenia uczuć innej osoby. Obejmuje zarówno empatię afektywną (odczuwanie tego, co czują inni), jak i empatię poznawczą (rozumienie perspektywy innej osoby). Regiony mózgu zaangażowane w empatię to przednia część kory obręczy, wyspa i kora przedczołowa. Empatia odgrywa kluczową rolę w życiu człowieka i funkcjonowaniu społecznym. Pozwala na budowanie głębokich, znaczących relacji z innymi ludźmi, co jest podstawą zdrowego życia społecznego. Dzięki empatii jesteśmy w stanie lepiej zrozumieć i wspierać innych, co prowadzi do większej współpracy, zrozumienia i harmonii w społeczeństwie.
Empatia poznawcza to zdolność do zrozumienia perspektywy innej osoby, czyli umiejętność „wejścia w czyjeś buty”. Pozwala nam przewidywać, jak ktoś może się czuć w danej sytuacji, co jest niezbędne do skutecznej komunikacji i rozwiązywania konfliktów. Empatia emocjonalna, z drugiej strony, to zdolność do odczuwania emocji innych ludzi. To właśnie dzięki niej możemy współodczuwać radość, smutek czy ból innych osób, co z kolei motywuje nas do niesienia pomocy i wsparcia.
Przetwarzanie informacji: dolne i górne
Górne przetwarzanie (top-down) odnosi się do sposobu, w jaki wyższe struktury mózgu (np. kora przedczołowa) kontrolują i regulują reakcje na podstawie wcześniejszych doświadczeń, oczekiwań, czy też rozumienia sytuacji. Prostym przykładem jak wygląda przepływ informacji tą drogą można pokazać na PTSD – górne przetwarzanie może obejmować rozumowanie o traumie i jej wpływie na życie. Zwykle ma na celu „racjonalne” zrozumienie emocji i doświadczeń. Choć w PTSD ta kontrola może być osłabiona, co utrudnia integrację traumatycznych wspomnień i rozumowanie w sytuacjach stresujących, pracuje się w taki sposób by łagodzić nadmiarowe pobudzenie. W tej drodze przetwarzania informacji następuje pobudzenie układu limbicznego a informacje są werbalne i z dostępem do świadomości.
Dolne przetwarzanie (bottom-up) odnosi się do bardziej automatycznych, bezpośrednich reakcji ciała na bodźce sensoryczne i emocjonalne, zarejestrowane przez struktury mózgu takie jak ciało migdałowate. Osoby z PTSD często reagują na bodźce przypominające traumatyczne wydarzenie, automatycznie wywołując reakcje takie jak lęk, przyspieszone tętno, poczucie zagrożenia, nawet gdy nie ma realnego niebezpieczeństwa. Ciało migdałowate i inne struktury związane z emocjami mogą być nadmiernie aktywne, co prowadzi do przeżywania silnych reakcji emocjonalnych. Przetwarzanie dole jest również nazywane przed obrazowe, fragmentaryczne i nie werbalne. Ten sposób przetwarzania informacji nie jest chronologiczny i płynny. Mówi się też o przetwarzaniu przedwyobrażeniowym. Tu procesy są przedświadome, utajnione w konsekwencji czego następuje określona reakcja organizmu, która może być niekiedy niezrozumiała dla człowieka.
W przetwarzaniu emocji, zarówno procesy dolne, jak i górne są w grze. Nagły hałas (proces dolny) może wywołać strach, ale twoje wcześniejsze doświadczenia i zrozumienie sytuacji (proces górny) wpłyną na to, jak intensywnie zareagujesz. Na przykład, jeśli wiesz, że hałas to tylko pękający balon, twoja reakcja strachu będzie prawdopodobnie mniej intensywna niż gdybyś myślał, że to strzał z broni. Dlatego ważne by w procesie terapii (nie tylko dot. PTSD) integrować te dwie drogi. Dzięki temu w przypadku pobudzenia dolnego, nie nastąpi nadmiarowa rekcja gdyż przetwarzanie górne „zorientuje się” i wpłynie na ogólne na ciało. Oczywiście zgodzę się z tym, że powyższe jest dość dużym uproszczeniem. Nie mniej jednak mam nadzieję, że pokazuje to ogólny cel oddziałowywań terapeutycznych by dążyć do adekwatności regulacji emocjonalnej.
