Zaburzenia osobowości to trwałe wzorce myślenia, odczuwania i zachowania, które odbiegają od normy kulturowej i zdrowotnej oraz prowadzą niekiedy do znaczących trudności w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym, emocjonalnym oraz w innych obszarach życia. Wśród nich wyróżnia się m.in. ZO zależne i ZO unikowe. Oba te zaburzenia, choć różne, mają pewne wspólne cechy, które mogą prowadzić do ich mylenia. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie charakterystyki tych zaburzeń, ich objawów zgodnie z kryteriami ICD-10 oraz wyjaśnienie różnic między nimi.
Zaburzenie osobowości zależnej
Zależne zaburzenie osobowości (ang. Dependent Personality Disorder, DPD) charakteryzuje się nadmierną potrzebą bycia zaopiekowanym, co prowadzi do podporządkowania się innym i obawy przed separacją. Osoby z tym zaburzeniem mają trudności z podejmowaniem decyzji bez rady lub wsparcia innych, często poddają się potrzebom innych, aby uniknąć konfliktów i odrzucenia.
Objawy według ICD-10:
- Trudności w podejmowaniu codziennych decyzji bez nadmiernej ilości rad i wsparcia ze strony innych.
- Potrzeba, aby inni przejmowali odpowiedzialność za większość ważnych obszarów życia.
- Trudności w wyrażaniu niezgody na innych z obawy przed utratą wsparcia lub aprobaty.
- Trudności w inicjowaniu projektów lub robieniu rzeczy na własną rękę z powodu braku pewności siebie.
- Nadmierne wysiłki w celu uzyskania wsparcia i opieki, aż do dobrowolnego wykonywania rzeczy nieprzyjemnych.
- Poczucie dyskomfortu lub bezradności, gdy jest sam z powodu przesadnych obaw o niezdolność do dbania o siebie.
- Pilne poszukiwanie nowego związku jako źródła opieki i wsparcia, gdy kończy się bliski związek.
- Nieracjonalne obawy przed opuszczeniem i koniecznością dbania o siebie.
Zaburzenie osobowości unikowej
Zaburzenie osobowości unikowej (ang. Avoidant Personality Disorder, AvPD) charakteryzuje się wzorem unikania sytuacji społecznych i relacji interpersonalnych z powodu intensywnego lęku przed krytyką, odrzuceniem lub poniżeniem. Osoby z tym zaburzeniem odczuwają silną potrzebę akceptacji i są nadmiernie wrażliwe na negatywne oceny innych.
Objawy według ICD-10:
- Stałe uczucie napięcia i lęku.
- Przekonanie o własnej społecznej nieudolności, nieatrakcyjności osobistej lub niższości w porównaniu z innymi.
- Nadmierne zamartwianie się krytyką lub odrzuceniem w sytuacjach społecznych.
- Niechęć do angażowania się w relacje interpersonalne, chyba że jest pewność bycia lubianym.
- Ograniczenie stylu życia z powodu potrzeby bezpieczeństwa fizycznego.
- Unikanie działań zawodowych lub społecznych, które wymagają znaczących kontaktów interpersonalnych z powodu lęku przed krytyką, dezaprobatą lub odrzuceniem.
Różnice między zaburzeniami osobowości zależnej i unikowej
Choć oba zaburzenia osobowości mają pewne wspólne cechy, takie jak lęk przed odrzuceniem i trudności w relacjach interpersonalnych, zazwyczaj różnią się one w kilku aspektach:
- Motywacja:
- Osoby z zależnym zaburzeniem osobowości poszukują bliskości i wsparcia innych, ponieważ czują się bezradne i niezdolne do samodzielnego funkcjonowania.
- Osoby z zaburzeniem osobowości unikowej unikają bliskości i sytuacji społecznych z powodu lęku przed krytyką, odrzuceniem i poniżeniem.
- Zachowanie:
- Osoby z zależnym zaburzeniem osobowości często podporządkowują się innym, aby uniknąć konfliktów i utraty wsparcia.
- Osoby z zaburzeniem osobowości unikowej izolują się i unikają sytuacji społecznych, aby chronić się przed potencjalnym odrzuceniem.
- Reakcja na relacje:
- Osoby z zależnym zaburzeniem osobowości mogą przeskakiwać z jednej relacji do drugiej, aby zapewnić sobie stałe wsparcie.
- Osoby z zaburzeniem osobowości unikowej mogą unikać nawiązywania nowych relacji, chyba że są pewne, że będą akceptowane.
Terapia
Praca terapeutyczna z zaburzeniami opiera się na kilku kluczowych elementach. W przypadku zaburzenia osobowości zależnej, terapia koncentruje się na budowaniu samodzielności i pewności siebie pacjenta. Terapeuta pomaga pacjentowi zidentyfikować i zmieniać myśli i przekonania, które prowadzą do nadmiernej zależności od innych. Ważnym elementem terapii jest nauka umiejętności podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów, co pozwala pacjentowi na stopniowe zwiększanie swojej niezależności. Terapeuta wspiera pacjenta, podczas procesu terapeutycznego, w prawidłowym rozwijaniu relacji interpersonalnych, które nie opierają się na zależności, ale na wzajemnym szacunku i wsparciu. Terapia skupia się również na wzmacnianiu radzenia sobie bez potrzeby proszenia za każdym razem o pomoc innych.
W przypadku zaburzenia osobowości typu unikowej, terapia skupia się na redukcji lęku przed odrzuceniem i krytyką oraz na zwiększaniu pewności siebie w sytuacjach społecznych. Terapeuta pracuje z pacjentem nad identyfikacją i zmianą negatywnych przekonań na swój temat oraz nad rozwijaniem umiejętności społecznych, które pozwalają na bardziej efektywne funkcjonowanie w relacjach interpersonalnych. W terapii niekiedy stosuje się techniki ekspozycji, które polegają na stopniowym „narażaniu” pacjenta na sytuacje społeczne, aby zmniejszyć lęk i zwiększyć komfort w takich sytuacjach. Terapia wspiera pacjenta w budowaniu zdrowych i satysfakcjonujących relacji, które nie będą unikać kontaktu z innymi, ale będą oparte na wzajemnym zrozumieniu i akceptacji. Jest to tez praca nad zwiększaniem pewności siebie oraz pokazywaniem jak lęki bywają irracjonalne.
W obu przypadkach, kluczowym elementem terapii jest budowanie zaufania między pacjentem a terapeutą, co pozwala na skuteczną pracę nad trudnymi emocjami i zachowaniami. Proces terapeutyczny ma na celu pomóc pacjentowi zrozumieć źródła swoich problemów i wesprzeć go w procesie zmiany, co prowadzi do poprawy jakości życia i ogólnego funkcjonowania w społeczeństwie.
Podsumowanie
Omawiane w tym artykule Zaburzenia Osobowości (ZO) to złożone i wymagające stany psychiczne, które znacząco wpływają na życie osób nimi dotkniętych. Zrozumienie ich charakterystyki i objawów jest kluczowe dla właściwej diagnozy i terapii. Pomimo pewnych podobieństw, różnice w motywacjach i zachowaniach osób z tymi zaburzeniami są istotne i powinny być uwzględniane w procesie terapeutycznym. Warto nadmienić, że nie ma czegoś takiego jak „wylecenie z zaburzenia osobowości”. Osobowość się po prostu ma, jedynie forma nieprawidłowej ukształtowanej osobowości (reakcje emocjonalne, styl radzenia sobie, interakcje społeczne) podlegają zmianom w procesie terapeutycznym. Dzięki temu pacjent mimo posiadania wrodzonych nieadaptacyjnych schematów radzenia sobie, może nabyć umiejętności, które w znacznym stopniu poprawia komfort jego życia.
