Schizoidalne zaburzenie osobowości (SZP) to złożone zaburzenie charakteryzujące się długotrwałym wzorcem obojętności wobec relacji społecznych, ograniczonym zakresem wyrażania emocji w sytuacjach interpersonalnych oraz tendencją do samotniczego trybu życia. Osoby z SZP często postrzegane są jako wycofane, chłodne emocjonalnie i obojętne na pochwały czy krytykę. Ważne jest, aby pamiętać, że SZP jest czymś zupełnie innim niż schizofrenia, choć nazwy brzmią podobnie.
Kryteria diagnostyczne
Diagnoza SZP opiera się na kryteriach zawartych w Diagnostycznym i Statystycznym Podręczniku Zaburzeń Psychicznych (DSM-5). Aby stwierdzić występowanie tego ZO, osoba musi wykazywać co najmniej cztery z poniższych objawów:
- Brak pragnienia i czerpania przyjemności z bliskich relacji, w tym z relacji rodzinnych.
- Preferowanie samotniczych aktywności.
- Niskie lub zerowe zainteresowanie aktywnością seksualną z inną osobą.
- Czerpanie przyjemności z niewielu, o ile w ogóle, aktywności.
- Brak bliskich przyjaciół lub powierników poza najbliższą rodziną.
- Obojętność na pochwały i krytykę.
- Chłód emocjonalny, dystans lub spłaszczony afekt.
To oczywiście ogólna i skrotowa charakterystyka objawów. Naeży pamiętać, że samodzielna giagnoza nie jest wskazana. Jeżeli drogi czytelniku podejrzewasz u siebie jakiekolwiek trudności w obszaże osobowościowym, zgloś się do odpowiedniego specjalisty (psycholog – diagnosta) celem otrzymania odpowiedniego wsparcia.
Funkcjonowanie codzienne – jak to wygląda?
Osoby z schizoidalnym zaburzeniem osobowości (SZP) doświadczają trudności w codziennym funkcjonowaniu, szczególnie w obszarach wymagających interakcji społecznych. W pracy i edukacji preferują zadania indywidualne, unikając pracy zespołowej, wystąpień publicznych czy aktywnego uczestnictwa w zajęciach. Ich zainteresowania często skupiają się na aktywnościach samotniczych, takich jak czytanie, gry komputerowe, oglądanie filmów czy spacery, a unikają sportów drużynowych, imprez towarzyskich i innych form rozrywki angażujących interakcje społeczne. Choć dbają o podstawowe potrzeby, jak higiena i odżywianie, trudności w sferze społecznej mogą pośrednio wpływać na ich codzienne funkcjonowanie, np. utrudniając znalezienie pracy czy utrzymanie mieszkania. Mogą również borykać się z problemami organizacyjnymi i motywacyjnymi, zwłaszcza gdy wymagają one współpracy z innymi.
Relacje interpersonalne osób z SZP są ograniczone i powierzchowne. Mają bardzo wąskie grono bliskich znajomych, a często nie mają ich wcale, aktywnie unikając nawiązywania i podtrzymywania relacji. Wyrażanie emocji i budowanie bliskich więzi jest dla nich trudne, przez co mogą sprawiać wrażenie zimnych, obojętnych i dystansujących się. Minimalizują kontakty społeczne, czując się niekomfortowo w towarzystwie innych, preferując samotność. Zrozumienie niuansów komunikacji interpersonalnej, takich jak mimika, gesty czy ton głosu, stanowi dla nich wyzwanie, a ich własna komunikacja bywa uboga w emocje i trudna do interpretacji. Często mają trudności z wczuwaniem się w sytuację innych i rozumieniem ich perspektywy. Należy pamiętać, że nasilenie objawów SZP jest zróżnicowane, a wpływ na jakość życia i relacje interpersonalne jest znaczący.
Charakterystyka
Osoby z SZP często unikają interakcji społecznych i preferują samotność. Mogą unikać kontaktów wzrokowych, mieć trudności z nawiązywaniem i podtrzymywaniem rozmów oraz unikać angażowania się w relacje romantyczne. Często nie rozumieją subtelności interakcji społecznych i mogą interpretować zachowania innych w sposób dosłowny. Ich mowa może być uboga w emocje i pozbawiona ekspresji. Mogą wydawać się oderwani od rzeczywistości i żyć w swoim wewnętrznym świecie fantazji.
Przyczyny SZP nie są do końca poznane. Prawdopodobnie jest to wynik połączenia czynników genetycznych, biologicznych i środowiskowych. Niektóre badania sugerują, że osoby z SZP mogą mieć niższy poziom aktywności neuroprzekaźników odpowiedzialnych za odczuwanie przyjemności i motywację. Doświadczenia z dzieciństwa, takie jak zaniedbanie emocjonalne, odrzucenie lub nadmierna krytyka, mogą również przyczyniać się do rozwoju SZP.
Różnicowanie z innymi zaburzeniami
SZP może być mylone z innymi zaburzeniami, takimi jak schizofrenia, zaburzenie schizotypowe, zaburzenie paranoidalne, zaburzenie osobowości unikającej, autyzm czy zespół Aspergera. Dlatego dokładna diagnoza wymaga starannej oceny przez specjalistę zdrowia psychicznego, włączając w to również lekarza psychaitrę.
Psychoterapia
By poprawić komfort w codziennym funkcjonowaniu należy udać się na psychoterapię, a w szczególności rekomenduje się terapię poznawczo-behawioralną (CBT). CBT pomaga pacjentom zidentyfikować negatywne wzorce myślowe i zachowania oraz nauczyć się nowych, bardziej adaptacyjnych sposobów radzenia sobie w sytuacjach społecznych. Terapia uczy jak lepiej identyfikować emocje oraz jak wykorzystywać zasoby celem lepszego dostosowywania się w sytuacjach życia codziennego. Dodatkowo w niektórych przypadkach leki mogą być stosowane w celu złagodzenia objawów współwystępujących, takich jak lęk czy depresja.
Coś na zakonczenie
Szacuje się, że schizoidalne zaburzenie osobowości dotyka mniej niż 1% populacji ogólnej, a niektóre szacunki mówią, że nawet do 3,1%. Bywają też źródła sugerujące medianę występowania na poziomie 0,9%, z możliwym maksimum 3,1%. Statystycznie wśród mężczyzn występuje nieco większa liczba osób dotniętych tym zaburzeniem w porówaniu do kobiet. Bywają jednak badania, kgdzie nie wykazano różnic między płciami. Należy pamiętać, że są to szacunki, a dokładne występowanie jest trudne do ostatecznego określenia.
Schizoidalne zaburzenie osobowości wpływa na relacje społeczne, emocje i funkcjonowanie w życiu codziennym. Chociaż psychoterapia może być trudna może zacznie pomóc rozwinąć umiejętności społeczne, radzić sobie z emocjami i poprawić jakość życia.
