Bliskość i Dialog: Psychologia Komunikacji w Związkach

Bliskie związki są jednym fundamentów ludzkiego szczęścia i dobrostanu psychicznego. Psychologia jednak pokazuje, że utrzymanie zdrowej i satysfakcjonującej relacji wymaga świadomego wysiłku, zwłaszcza w sferze komunikacji. Współczesne badania dostarczają cennych wskazówek, jak efektywnie komunikować się z partnerem, radzić sobie z konfliktami i budować trwałą więź.

W ostatnich dekadach psychologia relacji intensywnie się rozwija, a badacze skupiają się na identyfikowaniu czynników wpływających na jakość i trwałość związków. Jednym z kluczowych obszarów jest komunikacja. John Gottman, bazując na wieloletnich obserwacjach interakcji par, zidentyfikował tzw. „czterech jeźdźców apokalipsy” – krytycyzm, pogarda, defensywność i wycofywanie się. Badania Gottmana podkreślają znaczenie pozytywnych interakcji, takich jak okazywanie czułości, wsparcia i zrozumienia. Shelly Gable bada rolę „capitalization”, czyli dzielenia się pozytywnymi wydarzeniami z partnerem. Entuzjastyczne i wspierające reakcje na sukcesy partnera są silnie związane z satysfakcją w związku. Erica Slotter analizuje wpływ poczucia bezpieczeństwa w relacji na komunikację. Osoby czujące się bezpiecznie są bardziej skłonne do otwartego wyrażania swoich potrzeb i emocji, co sprzyja rozwiązywaniu konfliktów i budowaniu intymności.

Zrozumienie etapów rozwoju związku może przysłużyć się parom w przewidywaniu i radzeniu sobie z wyzwaniami. Bogdan Wojciszke w swojej teorii relacji interpersonalnych wyróżnia etapy takie jak zakochanie, romantyczne początki, związek kompletny i przyjacielski. Wskazuje, że na każdym z tych etapów dominują inne potrzeby i oczekiwania, co automatycznie wpływa na dynamikę samej komunikacji.

Z klei Robert Sternberg, w swojej trójczynnikowej teorii miłość definiuje jako połączenie namiętności, intymności i zaangażowania. Autor uważa, że równowaga tych trzech elementów jest kluczowa dla budowania dobrej i satysfakcjonującej relacji. Dlaczego? Namiętność zapewnia iskrę i pożądanie, intymność buduje bliskość i zaufanie, a zaangażowanie gwarantuje trwałość i lojalność. Według Sternberga, idealna i pełna miłość, czyli „miłość doskonała”, obejmuje wszystkie trzy komponenty. Zatem, zrozumienie i pielęgnowanie każdego z tych aspektów, wg Sternberga, jest niezbędne do stworzenia głębokiego i trwałego związku.

Niezależnie od teorii naukowych, wszystkie one mają podobne cechy. Zauważcie, że w początkowej fazie związku często występuje idealizacja partnera i unikanie konfliktów, co tak naprawdę później może prowadzić do trudności, gdy zaczynamy dostrzegać różnice i wady. Nawet gdy przejdziemy przez te pierwsze trudności, warto dostrzegać te momenty gdy w codzienność wkrada się rutyna i spadek namiętności (środkowa faza). Nagle się okazuje, że do problemów z brakiem czasu dla siebie dochodzi zaniedbanie komunikacji. W długotrwałych związkach para jeżeli para nie zmierzy się z wyzwaniami związanymi ze starzeniem się i postępującymi zmianami w życiu, wchodzą w etap gdzie pojawiające się problemy wynikają bezpośrednio z braku elastyczności i trudności z adaptacją do nowych okoliczności. Ten ostatni etap relacji kończy się rozstaniem lub ciszą i chłodem emocjonalnym w relacji. Czy to jest właściwe? Oczywiście, że nie. W takim przypadku, gdy występujące kryzysu utrudniają wzrost relacji należy udać się po pomoc do specjalisty. Andrzej Gryszewski w swoich książkach mówi, że relacja jest podróżą od kryzysu do kryzysu. Pokonywanie ich jest naturalnym procesem zacieśniającym związek. Dodałam jednak – konstruktywne pokonywanie kryzysów. To uczy partnerów elastyczności i szukania rozwiązań ale przede wszystkim otwartości na siebie jak i na tą drugą osobę.

Polskie Perspektywy na Bliskość i Relacje

Polscy psychologowie, analizując dynamikę bliskich związków, zwracają szczególną uwagę na kontekst kulturowy i indywidualne doświadczenia, które kształtują postrzeganie bliskości, relacji i potencjalnych napięć. Ich badania i praktyka kliniczna pozwalają na głębsze zrozumienie specyfiki polskich związków, uwzględniając zarówno uniwersalne mechanizmy psychologiczne, jak i unikalne aspekty społeczne.

Dr Ewa Woydyłło: znana psychoterapeutka specjalizująca się w terapii uzależnień i problemów relacyjnych, podkreśla złożoność problemu lęku przed bliskością. Jej zdaniem, lęk ten może mieć różne przyczyny, takie jak trudne doświadczenia z przeszłości (np. zaniedbanie, przemoc, utrata), niskie poczucie własnej wartości, obawa przed odrzuceniem lub przekonanie o własnej niezasługiwaniu na miłość. Dr Woydyłło dzięki wieloletniej pracy terapeutycznej, która pokazuje, że osoby z lękiem przed bliskością mogą unikać intymnych relacji, sabotować związki (często nieświadomie) lub tworzyć dystans emocjonalny, aby uniknąć potencjalnego bólu. Podkreśla, że polska kultura, z jej historycznym naciskiem na niezależność i siłę, może utrudniać otwarte wyrażanie emocji i potrzeb, co dodatkowo komplikuje problem lęku przed bliskością. Terapia, zarówno indywidualna, jak i par, może pomóc w przepracowaniu tych problemów i budowaniu zdrowszych relacji opartych na zaufaniu i bezpieczeństwie. Autorka podkreśla, że pierwszym krokiem jest uświadomienie sobie tego lęku i jego wpływu na relacje, a następnie podjęcie pracy nad budowaniem poczucia własnej wartości i zdolności do tworzenia bliskich więzi.

Prof. Katarzyna Popiołek: ekspertka specjalizująca się w psychologii rodziny i relacji, podkreśla, że bliskość w związku to znacznie więcej niż fizyczna obecność. Jej zdaniem, kluczowa jest emocjonalna dostępność i gotowość do dzielenia się swoimi myślami, uczuciami i doświadczeniami. Twierdzi tak, ponieważ badania nad satysfakcją w związkach konsekwentnie pokazują, że pary, które potrafią otwarcie i szczerze komunikować się na temat swoich emocji, są bardziej zadowolone i mają trwalsze relacje. Prof. Popiołek mówi, że stworzenie bezpiecznej przestrzeni, w której oboje partnerzy czują się akceptowani bez względu na to, co mówią lub czują, jest fundamentem zdrowej relacji. Wynika to z teorii przywiązania, która mówi, że ludzie dążą do tworzenia bezpiecznych więzi z innymi, a poczucie bezpieczeństwa pozwala na otwarte wyrażanie emocji i potrzeb. W kontekście polskim, gdzie tradycyjnie mężczyźni mogą mieć trudności z wyrażaniem emocji, stworzenie takiej bezpiecznej przestrzeni jest szczególnie ważne.

Dr hab. Konrad Maj: polska badaczka, zajmująca się psychologią społeczną i międzykulturową, zwraca uwagę na to, że napięcia w relacjach często wynikają z różnic w systemach wartości. Jego zdaniem, partnerzy mogą mieć odmienne przekonania dotyczące ważnych aspektów życia, takich jak rodzina, kariera, finanse, religia czy polityka. Te różnice mogą prowadzić do konfliktów, szczególnie gdy wartości są silnie zakorzenione i traktowane jako nienaruszalne. Dr Maj zaobserwowała, że konflikty wartości są jednymi z najtrudniejszych do rozwiązania, ponieważ dotykają fundamentalnych przekonań i tożsamości. Podkreśla, że w polskich związkach często dochodzi do napięć związanych z podziałem ról w rodzinie, szczególnie w kontekście tradycyjnych i nowoczesnych modeli. Ważne jest, aby nauczyć się szanować te różnice i akceptować odmienność perspektyw, a także poszukiwać kompromisów, które uwzględniają potrzeby obu stron. Brak akceptacji i próba narzucenia własnych wartości prowadzi do frustracji i pogorszenia relacji.

Komunikacja Bez Przemocy (NVC).
Budowanie Empatii i Zrozumienia w Związkach

Komunikacja Bez Przemocy (NVC), opracowana przez Marshalla Rosenberga, to potężne narzędzie, które może transformować sposób, w jaki komunikujemy się w bliskich związkach. NVC nie jest jedynie techniką komunikacyjną, lecz filozofią życia, która promuje empatię, szczerość i wzajemny szacunek. Głównym celem NVC jest stworzenie połączenia opartego na autentycznym zrozumieniu potrzeb własnych i partnera, co prowadzi do rozwiązywania konfliktów w sposób konstruktywny i satysfakcjonujący dla obu stron.

Cztery Elementy Komunikacji Bez Przemocy

NVC opiera się na czterech kluczowych elementach, które są jak filary wspierające proces budowania zrozumienia:

1. Obserwacja: Pierwszym krokiem w NVC jest rozdzielenie obserwacji od oceny. Zamiast wyrażać sądy lub interpretacje, staramy się opisać konkretne, obiektywne zachowania lub sytuacje. Ważne jest, aby unikać słów, które mogą wywołać defensywność u partnera, takich jak „zawsze”, „nigdy”, „ciągle”. Przykładowo, zamiast powiedzieć: „Zawsze mnie ignorujesz”, możemy powiedzieć: „Zauważyłam, że wczoraj, gdy próbowałam porozmawiać o moich obawach, patrzyłeś w telefon”. Kluczem jest precyzyjne i neutralne opisanie tego, co się wydarzyło.
2. Uczucia: Kolejny element to wyrażanie własnych uczuć w związku z zaobserwowaną sytuacją. Istotne jest, aby odróżnić uczucia od myśli lub ocen. Uczucia to emocje, które odczuwamy, takie jak radość, smutek, złość, strach, frustracja. Myśli natomiast to interpretacje lub oceny sytuacji. Przykładowo, zamiast powiedzieć: „Czuję, że mnie nie rozumiesz”, co jest myślą, możemy powiedzieć: „Czuję się smutna i samotna, kiedy nie odpowiadasz, gdy opowiadam o tym, co mnie trapi”. Wyrażanie uczuć pomaga partnerowi zrozumieć, jak dana sytuacja na nas wpływa.
3. Potrzeby: Trzeci element to identyfikacja potrzeb, które stoją za naszymi uczuciami. Potrzeby to uniwersalne pragnienia, które są ważne dla naszego dobrostanu, takie jak potrzeba bezpieczeństwa, akceptacji, szacunku, miłości, autonomii, zrozumienia. Często nasze uczucia wynikają z niezaspokojonych potrzeb. Na przykład, jeśli czujemy się zranieni, może to wynikać z niezaspokojonej potrzeby akceptacji lub zrozumienia. Wyrażanie potrzeb pomaga partnerowi zrozumieć, co jest dla nas ważne i dlaczego dana sytuacja wywołała w nas określone emocje. Przykładowo, możemy powiedzieć: „Czuję się zaniepokojona (uczucie), ponieważ potrzebuję poczucia bezpieczeństwa i wsparcia (potrzeba) w trudnych sytuacjach”.
4. Prośba: Ostatni element to sformułowanie konkretnej, pozytywnej i wykonalnej prośby, która pomoże zaspokoić nasze potrzeby. Ważne jest, aby prośba była jasna i konkretna, tak aby partner wiedział, czego od niego oczekujemy. Unikamy żądań lub poleceń, które mogą wywołać opór. Zamiast tego, formułujemy prośby w sposób zachęcający do współpracy. Przykładowo, zamiast powiedzieć: „Musisz mnie bardziej słuchać”, możemy powiedzieć: „Czy byłbyś skłonny poświęcić mi 15 minut wieczorem, abyśmy mogli porozmawiać o tym, co czujemy (prośba)?”.

Zastosowanie NVC w Terapii Par

W terapii par, NVC jest skutecznym narzędziem do poprawy komunikacji i rozwiązywania konfliktów. Terapeuta pomaga partnerom w:

• Nauce rozpoznawania i wyrażania emocji: W konfliktach często emocje są ukryte lub wyrażane w sposób agresywny. NVC pomaga w ich nazwaniu i wyrażeniu w sposób zrozumiały dla partnera.
• Rozumieniu potrzeb partnera: NVC uczy słuchania z empatią i próby zrozumienia, jakie potrzeby kryją się za zachowaniami partnera. Terapeuta pomaga w identyfikowaniu tych potrzeb i wyrażaniu ich w sposób jasny i bezpośredni.
• Formułowaniu konstruktywnych próśb: Zamiast krytykować lub oskarżać, NVC pomaga w formułowaniu konkretnych próśb, które zwiększają szansę na zaspokojenie potrzeb. Terapeuta pomaga partnerom w formułowaniu próśb w sposób pozytywny i realistyczny.
• Praktykowaniu empatii: NVC rozwija umiejętność wczuwania się w sytuację partnera i rozumienia jego perspektywy. Terapeuta modeluje empatię i pomaga partnerom w jej praktykowaniu.

Korzyści z NVC w Związkach

Stosowanie NVC w związkach przynosi wiele korzyści, m.in.:

• Wzmacnianie więzi emocjonalnej: NVC pomaga w budowaniu głębszego zrozumienia i więzi emocjonalnej między partnerami.
• Poprawa komunikacji: NVC uczy efektywnej i empatycznej komunikacji, która prowadzi do lepszego rozwiązywania konfliktów.
• Zwiększenie poczucia bezpieczeństwa: NVC pomaga w tworzeniu atmosfery bezpieczeństwa i zaufania, w której partnerzy czują się swobodnie wyrażać swoje uczucia i potrzeby.
• Rozwój osobisty: NVC sprzyja rozwojowi osobistemu, ucząc samoświadomości, empatii i odpowiedzialności za własne uczucia i potrzeby.

---

• Gottman, J. M., & Silver, N. (1999). The seven principles for making marriage work. New York: Crown Publishers.
• Gable, S. L., Reis, H. T., Impett, E. A., & Asher, E. R. (2004). What do you do when things go right? The importance of capitalizing on positive events. Journal of Personality and Social Psychology, 87(2), 228–241.
• Slotter, E. B., Gardner, W. L., & Finkel, E. J. (2010). More than a feeling: The benefits of perceived partner security for relationship functioning. Journal of Personality and Social Psychology, 99(4), 669–689.
• Wojciszke, B. (2002). Psychologia miłości. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Sternberg, R. J. (1986). A triangular theory of love. Psychological Review, 93(2), 119–135.
• Rosenberg, M. B. (2015). Komunikacja bez przemocy. O języku życia. Warszawa: Czarna Owca.
• Popiołek, K. (2010). Psychologia bliskich związków. Warszawa: Difin.
• Maj, K. (2016). Psychologia różnic kulturowych. Warszawa: Scholar.
• Woydyłło, E. (2006). Rak duszy. O uzależnieniach. Warszawa: Wydawnictwo Literackie Muza SA.