Fetysz, zaburzenie, parafilia – jakl to wszystko odróżnić?

Czym jest parafilia?

Parafilia to termin używany w psychiatrii do opisania nietypowych zainteresowań seksualnych, które mogą obejmować intensywne i nawracające fantazje, pragnienia lub zachowania. W literaturze naukowej parafilia jest definiowana jako „trwały i intensywny wzorzec pobudzenia seksualnego, który obejmuje nietypowe obiekty, sytuacje, fantazje, zachowania lub osoby” (APA, 2013). Parafilia może obejmować szeroki zakres zachowań, które niekoniecznie są patologiczne, o ile nie powodują dyskomfortu ani nie prowadzą do krzywdy. Parafilia sama w sobie nie jest już uznawana za stan patologiczny a jedynie pewien sposób realizacji potrzeb seksualnych.

• Definicja podstawowa: Parafilia obejmuje nawracające, intensywne pobudzenie seksualne związane z nietypowymi obiektami, sytuacjami, fantazjami, zachowaniami lub osobami. Może być także definiowana jako zainteresowanie seksualne czymkolwiek innym niż prawnie zgadzający się, fenotypowo normalny, fizycznie dojrzały partner ludzki.
• Kluczowe cechy:
  • Intensywność i trwałość: Zainteresowanie seksualne nie jest przelotne, ale stanowi stały wzorzec trwający co najmniej sześć miesięcy.
  • Nietypowe cele: Pobudzenie jest związane z obiektami, sytuacjami lub osobami, które zwykle nie są kojarzone z zainteresowaniem seksualnym. Podniecenie seksualne związane z obiektem nie może obejmować zachowania powodujące cierpienie lub upokorzenie siebie, partnera, dzieci jak i osoby niezgadzające się.

Czym jest zaburzenie parafilne?

Zaburzenie parafilne to stan, w którym parafilia powoduje znaczny dyskomfort, upośledzenie w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym lub innych ważnych obszarach życia, lub wiąże się z ryzykiem krzywdy dla innych. Według DSM-5, zaburzenie parafilne jest diagnozowane, gdy „osoba doświadcza intensywnego i nawracającego pobudzenia seksualnego związanego z dewiacyjnymi fantazjami przez co najmniej sześć miesięcy i działa na podstawie tych impulsów” (APA, 2013).

DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition)

W DSM-5, zaburzenia parafilne są klasyfikowane jako odrębne jednostki diagnostyczne. Kryteria diagnostyczne obejmują:

1. A. Intensywne i Nawracające Fantazje, Pragnienia lub Zachowania:
   • Osoba doświadcza intensywnego i nawracającego pobudzenia seksualnego związanego z nietypowymi obiektami, sytuacjami, fantazjami, zachowaniami lub osobami przez co najmniej sześć miesięcy.
2. B. Dyskomfort lub Upośledzenie:
   • Fantazje, pragnienia lub zachowania powodują klinicznie znaczący dyskomfort lub upośledzenie w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym lub innych ważnych obszarach życia.
   • Alternatywnie, osoba działa na podstawie tych impulsów, co wiąże się z krzywdą lub ryzykiem krzywdy dla innych.

ICD-11 (Diagnostic Criteria for Paraphilic Disorders) – tłumaczenie własne

Ogólna definicja: Zaburzenia parafilne charakteryzują się uporczywymi i intensywnymi wzorcami nietypowego pobudzenia seksualnego. To pobudzenie objawia się myślami, fantazjami, popędami lub zachowaniami seksualnymi. Skupienie tego pobudzenia obejmuje:

• Innych, którzy nie mogą wyrazić zgody ze względu na swój wiek lub status.
• Wzory pobudzenia obejmujące zachowania samotnicze lub wyrażające zgodę osoby, ale tylko wtedy, gdy wzorce te są związane ze znacznym cierpieniem (nie tylko strachem przed odrzuceniem) lub znacznym ryzykiem obrażeń lub śmierci.

Kluczowe zmiany i uwagi w ICD-11:

• Zmiana nazwy: Termin „Zaburzenia preferencji seksualnych” (z ICD-10) został zmieniony na „Zaburzenia parafilne” w ICD-11.
• Skupienie się na cierpieniu/braku zgody. W ICD-11 podkreśla się, że ​​parafilia kwalifikuje się jako zaburzenie tylko wtedy, gdy dotyczy osób niewyrażających zgody lub powoduje znaczny niepokój lub ryzyko krzywdy osoby dotkniętej parafilią
• Wykluczenie „wielu zaburzeń preferencji seksualnych”: Ta kategoria została usunięta. Jeśli ktoś spełnia kryteria wielu zaburzeń parafilicznych, każde z nich można zdiagnozować osobno.
• Częściowa depatologizacja: ICD-11 odzwierciedla częściową depatologizację parafilii. Jeśli dana osoba ma parafilię, ale nie powoduje ona niepokoju i w pełni ją akceptuje, może nie być uznana za zaburzenie psychiczne. Nie dotyczy to jednak pedofilii.

Specyficzne zaburzenia parafiliczne wymienione w ICD-11

• Zaburzenie ekshibicjonistyczne
• Zaburzenie podglądactwa
• Zaburzenie pedofilskie
• Zaburzenie przymusowego sadyzmu seksualnego
• Zaburzenie frotteurystyczne
• Inne zaburzenia parafiliczne obejmujące osoby bez zgody
• Zaburzenie parafiliczne obejmujące zachowanie samotnicze lub osoby wyrażające zgodę
• Zaburzenia parafiliczne, nieokreślone

Ważne uwagi dotyczące diagnozy

• Nazwy każdej parafilii w ICD-11 obejmują słowo „zaburzenie”, podkreślając potrzebę restrykcyjnych kryteriów. Zaś kryteria ICD-11 mają na celu rozróżnienie zachowań prafilnych i zaburzeń parafilnych. Na przykład zaburzenie ekshibicjonistyczne wyklucza zachowanie ekshibicjonistyczne występujące za obopólną zgodą. Podobnie zaburzenie podglądactwa wyklucza zachowanie podglądactwa za obopólną zgodą. Zaburzenie przymusowego sadyzmu seksualnego wyklucza sadyzm seksualny i masochizm za obopólną zgodą.
• ICD-11 klasyfikuje zaburzenia parafiliczne na podstawie uporczywych, intensywnych, nietypowych wzorców pobudzenia seksualnego, manifestujących się w myślach, fantazjach, impulsach lub zachowaniach. Wzorce te koncentrują się na osobach, które nie wyrażają zgody, lub powodują znaczny niepokój, ryzyko obrażeń lub śmierci. Kryteria podkreślają znaczenie niepokoju lub braku zgody dla diagnozy, odzwierciedlając bardziej zniuansowane zrozumienie zainteresowań i zachowań parafilicznych.

Przykłady zaburzeń parafilnych

1. Voyeuristic Disorder (Woyeuryzm): Obejmuje obserwowanie niczego niepodejrzewających osób, które są nagie, przebierają się lub angażują się w aktywność seksualną. Według Badania autorstwa Abel i współpracowników (1988), osoby z tym zaburzeniem często doświadczają intensywnego pobudzenia seksualnego podczas takich obserwacji.
2. Exhibitionistic Disorder (Ekshibicjonizm): Polega na eksponowaniu swoich genitaliów przed niczego niepodejrzewającymi osobami. Badania przeprowadzone przez Freund i Blanchard (1986) wskazują, że osoby z tym zaburzeniem często doświadczają intensywnego pobudzenia seksualnego i mogą odczuwać silną potrzebę powtarzania tego zachowania.
3. Frotteuristic Disorder (Froteryzm): Dotyczy dotykania lub ocierania się o niczego niepodejrzewające osoby. Badania Langevina i współpracowników (1988) pokazują, że osoby z tym zaburzeniem często angażują się w takie zachowania w zatłoczonych miejscach publicznych.
4. Sexual Masochism Disorder (Masochizm seksualny): Obejmuje doświadczanie pobudzenia seksualnego w wyniku bycia upokarzanym, bitym, związanym lub w inny sposób cierpiącym. Badania Moser i Levitt (1987) wskazują, że osoby z tym zaburzeniem często fantazjują o takich sytuacjach i mogą aktywnie dążyć do ich realizacji.
5. Sexual Sadism Disorder (Sadyzm seksualny): Polega na doświadczaniu pobudzenia seksualnego w wyniku zadawania cierpienia (fizycznego lub psychicznego) innej osobie. Badania autorstwa Marshall i Kennedy (2003) wskazują, że osoby z tym zaburzeniem często fantazjują o zadawaniu bólu i mogą anga
6. Pedophilic disorder (Zaburzenie pedofilne): Według tej klasyfikacji pedofilia oznacza preferencję seksualną osoby dorosłej w stosunku do dzieci, najczęściej w fazie przedpokwitaniowej albo we wczesnej fazie pokwitania. Zgodnie z definicją WHO jest to trwały lub dominujący wzorzec seksualnego zainteresowania dziećmi w wieku przedpokwitaniowym. Zaś w DSM-5 (APA) zaburzenie pedofilne określa się jako stan, w którym osoba przez co najmniej sześć miesięcy doświadcza intensywnych i powtarzających się pobudzeń seksualnych, fantazji lub zachowań skierowanych wobec dzieci przed okresem dojrzewania (zazwyczaj poniżej 13. roku życia). Dodatkowo, aby spełnić kryteria diagnostyczne, osoba musi albo działać zgodnie ze swoimi impulsami, albo odczuwać z tego powodu istotne cierpienie.

Czym jest fetysz?

Fetysz to specyficzny rodzaj parafilii, który obejmuje seksualną fiksację na nieożywionym obiekcie lub nie-genitalnej części ciała. Fetyszyzm seksualny jest jednym z bardziej znanych i powszechnie dyskutowanych rodzajów parafilii. Należy mieć nauwadze, że w świetle różnic kulturowych, coś co dla jednej kultury będzie fetyszem, dla innej pewną normą realizacji potrzeb seksualnych. Fetyszyzm nie jest zjawiskiem jednorodnym i może przybierać różne formy w różnych kontekstach kulturowych i społecznych. Niektóre kultury mogą bardziej akceptować określone formy fetyszyzmu, podczas gdy inne mogą je stygmatyzować. Badania nad fetyszyzmem uwzględniają również wpływ mediów i internetu, które mogą ułatwiać dostęp do materiałów fetyszystycznych i tworzyć społeczności wokół określonych zainteresowań.

Fetyszyzm może być uznany za zaburzenie, jeśli powoduje znaczący dyskomfort lub ma negatywny wpływ na życie osoby. W takich przypadkach terapia może obejmować psychoterapię poznawczo-behawioralną, terapię psychodynamiczną, a także inne podejścia terapeutyczne, które pomagają osobie zrozumieć i zarządzać swoimi zainteresowaniami seksualnymi w sposób, który nie powoduje dyskomfortu ani upośledzenia funkcjonowania.

Ogólnie rzecz ujmując, fetyszy seksualny jest definiowany jako „seksualna fiksacja na nieożywionym obiekcie lub specyficznej części ciała, która nie jest zazwyczaj uznawana za erogenną” (Krueger, 2016). Fetysz może obejmować różne obiekty, takie jak ubrania, buty, lateks, skóra, czy specyficzne części ciała, jak stopy, włosy, dłonie. Według DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition), aby diagnozować fetyszyzm jako zaburzenie, muszą być spełnione następujące kryteria:

1. Intensywne i nawracające fantazje, pragnienia lub zachowania seksualne dotyczące nieożywionych obiektów lub specyficznych części ciała, które nie są zazwyczaj uznawane za erogenne, trwające co najmniej sześć miesięcy.
2. Fantazje, pragnienia lub zachowania powodują klinicznie znaczący dyskomfort lub upośledzenie w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym lub innych ważnych obszarach życia.

Co ciekkawe, fetysz u każdego może rozwijać się zupełnie inaczej. To staje się zaś przedmiotem badań i teorii psychologicznych. Można jednak wyróżnić pewne hipotezy dotyczące jego powstawania. np.:

• Warunkowanie klasyczne: Teoria ta sugeruje, że fetyszyzm może rozwijać się przez skojarzenie neutralnego obiektu z pobudzeniem seksualnym. Na przykład, jeśli młoda osoba doświadcza pobudzenia seksualnego w obecności określonego obiektu, może zacząć kojarzyć ten obiekt z pobudzeniem seksualnym.
• Teoria uczenia się: Zakłada, że fetyszyzm może być wynikiem doświadczeń z wczesnego dzieciństwa, gdzie określone obiekty lub sytuacje były związane z przyjemnymi doznaniami seksualnymi.
• Psychodynamiczne podejście: Zakłada, że fetyszyzm może być wynikiem nieświadomych konfliktów psychicznych i pragnień, które są przeniesione na obiekty fetyszystyczne.

Przykłady Fetyszyzmu

• Fetyszyzm obiektowy: Seksualna fiksacja na nieożywionych obiektach, takich jak ubrania, buty, lateks, skóra.
• Fetyszyzm części ciała: Seksualna fiksacja na specyficznych częściach ciała, takich jak stopy, włosy, dłonie.
• Fetyszyzm sytuacyjny: Pobudzenie seksualne związane z określonymi sytuacjami, takimi jak przebieranie się w specyficzne stroje.

---

Bibliografia

1. American Psychiatric Association (APA). (2013).Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
2. Krueger, R. B. (2016). The DSM-5 and Paraphilic Disorders: Conceptual Issues. Psychiatric Clinics of North America, 39(3), 525-535.
3. Freund, K., & Blanchard, R. (1986). The concept of courtship disorder. Journal of Sex & Marital Therapy, 12(2), 79-92.
4. Langevin, R., Wortzman, G., Dickey, R., Wright, P., & Handy, L. (1988). Neuropsychological impairment in incest offenders. Annals of Sex Research, 1(4), 401-415.
5. Marshall, W. L., & Kennedy, P. (2003). Sexual sadism in sexual offenders: An elusive diagnosis. Aggression and Violent Behavior, 8(1), 1-22.
6. Moser, C., & Levitt, E. E. (1987). An exploratory-descriptive study of a sadomasochistically oriented sample. Journal of Sex Research, 23(3), 322-337.
7. International Classification of Diseases, 11th Revision (ICD-11). (2018). World Health Organization.
8. Abel, G. G., Becker, J. V., Cunningham-Rathner, J., Mittelman, M., & Rouleau, J. L. (1988). Multiple paraphilic diagnoses among sex offenders. Bulletin of the American Academy of Psychiatry and the Law, 16(2), 153-168.
9. Moser, C., & Kleinplatz, P. J. (2005). DSM-IV-TR and the Paraphilias: An Argument for Removal. Journal of Psychology & Human Sexuality, 17(3-4), 91-109.