„Odpuścić” – to słowo klucz. Pacjentowi z perfekcjonizmem może być przyjęcie tego dość sporym dość sporym wyzwaniem. Perfekcjonizm często jest związany z silnym wewnętrznym krytykiem, wysokimi oczekiwaniami wobec siebie oraz lękiem przed porażką. Osoby o perfekcjonistycznym usposobieniu mogą mieć trudności w przyjmowaniu błędów, a także w akceptowaniu, że nie wszystko może być idealne. Praca z takim pacjentem wymaga szczególnej delikatności, cierpliwości i podejścia opartego na zrozumieniu.
Perfekcjonizm rodzi się przede wszystkim z chęcią poczucia kontroli, której często dana osoba jako dziecko nie miała. Ten styl radzenia sobie podszyty lękiem i przekonaniami typu „jestem niewystarczający” jest próba skompensowania negatywnych przekonań o sobie.
Są jednak pewne sposoby, wskazówki które mogą ułatwić obniżenie tego nie adaptacyjnego stylu radzenia sobie. Poniżej zostały przedstawione pewne propozycje.
1. Zrozumienie mechanizmów perfekcjonizmu
Zanim terapeuta zacznie pracować z pacjentem, ważne jest, aby zrozumiał, co napędza perfekcjonizm danej osoby. Może to wynikać z różnych źródeł: rodzinnych oczekiwań, traumatycznych doświadczeń, wysokich standardów narzuconych przez siebie lub innych. Istotnym krokiem jest rozpoznanie, jakie konkretne obawy i przekonania kierują zachowaniem pacjenta.
2. Normalizowanie błędów
Perfekcjonista może czuć się przytłoczony lub przestraszony perspektywą popełnienia błędu. Terapeuta powinien podkreślać, że błędy są naturalną częścią życia i rozwoju. Przykłady z życia codziennego i sukcesów innych ludzi mogą pomóc pacjentowi zrozumieć, że perfekcja nie jest wymagana, by osiągnąć wartościowe cele.
3. Stopniowe obniżanie standardów
Celem nie jest od razu „zniszczenie” perfekcjonizmu, ale stopniowe wprowadzanie zmiany w myśleniu i postawach. Terapeuta może zaplanować ćwiczenia, w których pacjent celowo pozwala sobie na niedoskonałość. Na przykład może poprosić go o wykonanie zadania w sposób mniej dokładny niż zwykle lub zaakceptowanie drobnego błędu.
4. Skupienie na procesie, a nie wyniku
Ważne jest, by zmienić nastawienie z wyniku na proces. Zamiast skupiać się na doskonałości końcowego efektu, warto nauczyć pacjenta, jak doceniać sam proces działania, rozwój, a także postęp. Często perfekcjoniści przywiązują zbyt dużą wagę do ostatecznego efektu, zaniedbując to, co się dzieje w trakcie wykonywania danej czynności.
5. Praca z lękiem przed oceną
Perfekcjoniści często obawiają się, że ich wartość jako osoby jest związana z tym, jak postrzegają ich inni. Warto zatem pracować nad lękiem przed oceną, zwiększając poczucie wartości pacjenta, niezależnie od jego działań i wyników. Pomocne mogą być techniki radzenia sobie z lękiem, takie jak techniki oddechowe, medytacja czy ekspozycja na sytuacje wywołujące lęk.
6. Zwiększanie samoakceptacji
Osoby perfekcjonistyczne mogą mieć trudności z akceptowaniem siebie w pełni, zwłaszcza z niedoskonałościami. Praca nad samoakceptacją może obejmować ćwiczenia, które pomagają pacjentowi przyjąć swoje wady, błędy czy ograniczenia jako część swojej unikalnej tożsamości.
7. Ustalanie realistycznych celów
Perfekcjoniści mogą ustalać cele nierealistyczne lub zbyt ambitne, co prowadzi do ciągłego poczucia niepowodzenia. Terapeuta może pomóc pacjentowi ustalić cele, które są wyzwań, ale jednocześnie osiągalne, co pozwoli uniknąć poczucia porażki i nauczyć się, jak celebrować małe sukcesy.
8. Refleksja nad motywacjami
Często perfekcjonizm wynika z pragnienia uzyskania uznania, aprobaty innych ludzi, a nie z wewnętrznej motywacji. Warto przeprowadzić z pacjentem refleksję na temat tego, co go naprawdę motywuje, co daje mu poczucie spełnienia i satysfakcji. Może się okazać, że spełnianie oczekiwań innych nie daje prawdziwej satysfakcji.
9. Praca z przekonaniami
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) może być skuteczna w pracy z perfekcjonistycznymi przekonaniami. Celem jest zmiana myślenia o sobie, innych i świecie. Wspólna praca nad zrozumieniem, jak myśli pacjenta wpływają na jego zachowanie, może pomóc w ograniczeniu nadmiernej samokrytyki.
10. Pozytywne wzmocnienie
Każdy postęp, nawet mały, powinien być nagradzany. Dzieje się to nie tylko poprzez pochwałę, ale także przez wyrażenie uznania dla samego procesu, włożonego wysiłku czy odważnych prób, które mogą prowadzić do błędów. Ważne jest, by pacjent nauczył się dostrzegać i doceniać swoje wysiłki, a nie tylko wyniki.
11. Bezpieczeństwo i empatia
Perfekcjonista może czuć się niepewnie lub zbyt wrażliwie w obliczu ocen innych ludzi. Terapeuta powinien stworzyć atmosferę bezpieczeństwa, w której pacjent czuje się akceptowany i rozumiany, niezależnie od swoich niedoskonałości.
