Osobowość Narcystyczna – Wyzwanie?

Czym jest osobowość prawidłowo ukształtowana? Od tego pytania należy przede wszystkim zacząć mówić o zaburzeniach osobowości (ZO). Prawidłowo ukształtowana osobowość odnosi się do zdrowego, zrównoważonego i adaptacyjnego funkcjonowania jednostki w różnych aspektach życia. Oznacza to, że osoba posiada odpowiednie zdolności i cechy, które pozwalają jej na skuteczne radzenie sobie z codziennymi wyzwaniami, nawiązywanie i utrzymywanie zdrowych i trwałych relacji interpersonalnych, a także na rozwijanie pozytywnego obrazu siebie.

Czym jest ten cały narcyzm?

I teraz przejdźmy do omawianego w niniejszym artykule Narcystycznego Zaburzenia Osobowości.

Osobowość narcystyczna to zaburzenie osobowości charakteryzujące się nadmiernym poczuciem własnej ważności, potrzebą podziwu i brakiem empatii wobec innych. Osoby z tym zaburzeniem często mają wyolbrzymione poczucie własnej wartości, oczekują specjalnego traktowania i są przekonane o swojej wyjątkowości. Często wykazują arogancję, manipulują innymi i mają trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu zdrowych relacji interpersonalnych.

W różnej literaturze – opisującej narcystyczne zaburzenie osobowości – można spotkać się z dwoma podtypami albo jak inni mówią – rodzajami. Mozemy więc mówić o narcyzmie: wielkościowym (grandiosalny) oraz wrażliwym (sensitive). One w pewien sposób różnią się od siebie i w głównej mierze odnoszą się do stylu radzenia sobie oraz ogólnego funkcjonowania.

1. Podtyp Wielkościowy (Grandiosalny): Osoby z tym podtypem charakteryzują się wyraźnym poczuciem własnej wielkości, nadmiernym poczuciem własnej ważności i dominującą potrzebą podziwu. Często są aroganckie, manipulacyjne i mają tendencję do eksploatowania innych dla własnych korzyści. W relacjach interpersonalnych mogą być dominujące i wymagające, oczekując specjalnego traktowania. Ten podtyp jest bardziej widoczny i łatwiejszy do zidentyfikowania, ponieważ osoby te jawnie wyrażają swoje przekonania o własnej wyższości.
2. Podtyp Wrażliwy: Osoby z tym podtypem również mają nadmierne poczucie własnej ważności, ale jest ono bardziej ukryte i połączone z głęboką wrażliwością na krytykę i odrzucenie. Często doświadczają intensywnych uczuć wstydu, upokorzenia i niepewności, które starają się ukryć. Mogą być bardziej wycofane, unikające i skłonne do introspekcji. W relacjach interpersonalnych mogą być bardziej zależne i potrzebujące, a ich narcystyczne cechy mogą przejawiać się w subtelniejszy sposób.

Te dwa podtypy mogą się przenikać, a osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości mogą wykazywać cechy obu podtypów w różnych sytuacjach lub na różnych etapach życia. Rozpoznanie tych podtypów jest istotne dla skutecznego planowania i prowadzenia terapii, ponieważ różne podejścia terapeutyczne mogą być bardziej odpowiednie dla każdego z nich.

Kryteria Diagnostyczne

Narcystyczne zaburzenie osobowości (NPD) jest klasyfikowane w międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 (International Classification of Diseases, 10th Revision) jako jedno z zaburzeń osobowości. Kryteria diagnostyczne dla narcystycznego zaburzenia osobowości według ICD-10 obejmują:

1. Stały wzorzec wielkościowości (w fantazjach lub zachowaniach): Osoby z NPD mają wyolbrzymione poczucie własnej ważności, często wyrażające się w fantazjach o nieograniczonym sukcesie, władzy, inteligencji, pięknie lub idealnej miłości.
2. Stała potrzeba podziwu: Osoby z tym zaburzeniem mają silną potrzebę bycia podziwianymi, co często prowadzi do poszukiwania uwagi i aprobaty od innych.
3. Brak empatii: Osoby z NPD mają trudności w rozpoznawaniu i identyfikowaniu się z uczuciami i potrzebami innych osób. Często są obojętne na potrzeby i emocje innych ludzi.
4. Przekonanie o własnej wyjątkowości: Osoby z tym zaburzeniem są przekonane, że są wyjątkowe i unikalne, i że mogą być rozumiane tylko przez inne wyjątkowe osoby lub instytucje. Często oczekują specjalnego traktowania.
5. Eksploatowanie innych: Osoby z NPD wykorzystują innych do osiągania własnych celów. Często manipulują innymi, aby uzyskać to, czego chcą.
6. Zazdrość wobec innych lub przekonanie, że inni są zazdrośni o nich: Osoby z tym zaburzeniem często są zazdrosne o innych lub wierzą, że inni są zazdrośni o nich.
7. Aroganckie i wyniosłe zachowania lub postawy: Osoby z NPD często wykazują aroganckie, wyniosłe i protekcjonalne zachowania lub postawy.

Aby zdiagnozować narcystyczne zaburzenie osobowości, według ICD-10 konieczne jest, aby te cechy były stałe i wszechobecne, a także prowadziły do znaczącego upośledzenia funkcjonowania społecznego, zawodowego lub innych ważnych obszarów życia. Diagnoza powinna być postawiona przez wykwalifikowanego specjalistę zdrowia psychicznego na podstawie dokładnej oceny klinicznej.

Warto zauważyć, że ICD-10 koncentruje się na ogólnych cechach i wzorcach zachowań charakterystycznych dla zaburzeń osobowości, a nie na szczegółowych kryteriach diagnostycznych, jak ma to miejsce w klasyfikacji DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition) stosowanej w Stanach Zjednoczonych.

Epidemiologia

Szacuje się, że to ZO dotyka ono około 0.5% do 6.2% populacji ogólnej w Stanach Zjednoczonych. Niektóre badania sugerują, że może to być nawet 7.7% u mężczyzn i 4.8% u kobiet. Zaburzenie to częściej diagnozowane jest w klinicznych ustawieniach, gdzie szacuje się, że od 1% do 15% osób korzystających z usług zdrowia psychicznego może mieć NPD. Jest to trudne do dokładnego oszacowania z powodu wyzwań diagnostycznych i niedostatecznego zgłaszania przypadków ^[1].

Teorie powstawania…

Przyczyny powstawania zaburzenia osobowości narcystycznej tak naprawdę nie są do końca znany. Opierają się one w głównej mierze na złożoności i podejściu wieloczynnikowym. Istnieje oczywiście kilka hipotez badawczych dotyczących etiologii tego zaburzenia. Mówi się, że genetyka może odgrywać rolę w rozwoju osobowości narcystycznej, sugerując komponent dziedziczny, z NPD częściej występującym u osób z historią rodzinną tego zaburzenia. Neurobiologiczne różnice w strukturze i funkcjonowaniu mózgu, szczególnie w obszarach związanych z empatią i regulacją emocjonalną, również mogą mieć znaczenie. Dodatkowo, czynniki środowiskowe, takie jak doświadczenia z dzieciństwa, nadmierne rozpieszczanie lub zaniedbanie, nadmiernie krytyczne lub wymagające rodzicielstwo oraz przemoc emocjonalna, fizyczna lub seksualna, mogą przyczyniać się do rozwoju NPD [2].

Leczenie – psychoterapia

Psychoterapia jest głównym sposobem leczenia NPD, jednak leczenie tego zaburzenia stawia przed terapeutami unikalne wyzwania. Osoby z NPD często nie zdają sobie sprawy z problemu i mogą być oporne na podjęcie lub zaangażowanie się w leczenie. Mogą szukać pomocy dopiero wtedy, gdy napotykają na zewnętrzne konsekwencje, takie jak problemy w związkach, utrata pracy lub problemy z nadużywaniem substancji. Dynamika NPD, taka jak wielkościowość, dewaluacja i potrzeba kontroli, może obciążać relację terapeutyczną. Pacjenci mogą testować granice, być lekceważący wobec wkładu terapeuty lub próbować kontrolować proces terapeutyczny. Przeniesienie, czyli projekcja dawnych relacji na terapeutę, jest kluczowym aspektem terapii, ale w przypadku NPD może być intensywne i trudne do zarządzania. Podobnie, przeciwprzeniesienie, czyli emocjonalne reakcje terapeuty na pacjenta, może być znaczące i wymaga starannej uwagi ^[3].

Pod powierzchnią wielkościowości, osoby z NPD często doświadczają głęboko zakorzenionych uczuć niepewności i wrażliwości. Praca nad tymi ukrytymi słabościami jest kluczowa dla skutecznego leczenia, ale może być trudna do osiągnięcia i przetworzenia. Długoterminowa natura terapii dla NPD sprawia, że utrzymanie motywacji pacjenta może być wyzwaniem. Niepowodzenia i postrzegane krytyki mogą wywoływać reakcje obronne i prowadzić do przedwczesnego zakończenia leczenia ^[4].

Parę słów na zakończenie

Pomimo tych wyzwań, skuteczne oddziaływanie terapeutyczne NPD jest możliwe. Skuteczna terapia koncentruje się na budowaniu silnej relacji terapeutycznej, zwiększaniu samoświadomości, rozwijaniu zdrowszych mechanizmów radzenia sobie i pracy nad ukrytymi problemami emocjonalnymi. Długoterminowa psychoterapia może prowadzić do znaczących popraw w funkcjonowaniu osobowości, relacjach interpersonalnych i ogólnej jakości życia. Nawet remisja objawów NPD jest możliwa przy stałym wysiłku i zaangażowaniu w psychoterapię ^[5].

---

Przypisy

1. Wikipedia. Narcissistic Personality Disorder Epidemiology. Dostępne na: Wikipedia
2. Texas A&M University-Central Texas. Causes of Narcissistic Personality Disorder. Dostępne na: TAMUCT
3. Psychiatry Online. Challenges in Treating Narcissistic Personality Disorder. Dostępne na: Psychiatry Online
4. National Institutes of Health. Managing Transference and Countertransference in NPD Therapy. Dostępne na: NIH
5. Wikipedia. Narcissistic Personality Disorder Therapy Challenges. Dostępne na: Wikipedia