Model Standardów Opieki (SOC) WPATH, czyli World Professional Association for Transgender Health, to zestaw wytycznych dotyczących opieki zdrowotnej dla osób transpłciowych i osób o zróżnicowanej płci. W Polsce zalecenia Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego dotyczące opieki nad zdrowiem dorosłych osób transpłciowych są częściowo zbliżone do Standardów Opieki WPATH.
Głównym celem SOC jest zapewnienie osobom transpłciowym dostępu do kompleksowej i afirmującej opieki zdrowotnej, uwzględniającej ich indywidualne potrzeby. WPATH podkreśla znaczenie podejścia interdyscyplinarnego, w którym specjaliści z różnych dziedzin współpracują, aby zapewnić pacjentom najlepszą możliwą opiekę. SOC obejmuje szeroki zakres zagadnień, od diagnozy dysforii płciowej po terapię hormonalną, zabiegi chirurgiczne i wsparcie psychospołeczne.
Istnieją dwa główne nurty modeli dostępu do interwencji afirmujących płeć. Pierwszy, oparty na Standardach Opieki WPATH, zakłada, że diagnoza jest warunkiem koniecznym do rozpoczęcia tranzycji medycznej. Drugi nurt, zwany modelem świadomej zgody (Informed Consent Model, ICM), kładzie nacisk na autonomię cielesną i prawo jednostki do podejmowania decyzji dotyczących własnego ciała, bez konieczności uzyskania diagnozy. Model ten opiera się na założeniu, że osoba transpłciowa ma prawo do samostanowienia i sama wie, jaka opieka jest dla niej najlepsza.
W ostatnich latach WPATH spotkało się z kontrowersjami i krytyką. Niektórzy eksperci podnoszą obawy dotyczące braku solidnych badań naukowych potwierdzających długoterminową skuteczność i bezpieczeństwo niektórych interwencji medycznych, zwłaszcza u osób nieletnich. Pojawiły się również głosy krytykujące model świadomej zgody, argumentując, że może on prowadzić do zbyt szybkiego i pochopnego podejmowania decyzji o tranzycji, bez odpowiedniego rozważenia potencjalnych konsekwencji. Dodatkowo, ujawnione wewnętrzne dokumenty WPATH wywołały dyskusję na temat transparentności i rzetelności organizacji.
Skutki i ryzyka prawne
Model świadomej zgody (Informed Consent Model, ICM) w procesie tranzycji osób transpłciowych niesie ze sobą różne skutki i ryzyka prawne, które mogą mieć istotne znaczenie w kontekście polskiego systemu prawnego.
- Autonomia Pacjenta: Model świadomej zgody podkreśla prawo pacjenta do samostanowienia i autonomii w podejmowaniu decyzji dotyczących własnego ciała. Wprowadzenie tego modelu może wzmocnić pozycję prawną osób transpłciowych, umożliwiając im większą kontrolę nad własnym procesem tranzycji.
- Zwiększenie Dostępności Opieki Zdrowotnej: Model ICM może ułatwić dostęp do interwencji medycznych, takich jak terapia hormonalna czy zabiegi chirurgiczne, bez konieczności uzyskania diagnozy dysforii płciowej. Może to prowadzić do szybszego i bardziej bezpośredniego dostępu do potrzebnych usług medycznych.
- Odpowiedzialność Lekarzy i Psychoseksuologów: W modelu świadomej zgody specjaliści z dziedziny zdrowia psychicznego mogą być bardziej narażeni na ryzyko prawne związane z potencjalnymi skutkami ubocznymi interwencji medycznych. Brak formalnej diagnozy może komplikować sytuacje, w których pacjenci zgłaszają niezadowolenie z wyników leczenia lub doświadczają powikłań zdrowotnych. Obecnie mało jest specjalistów którzy podejmują to ryzyko wydając zaświadczenie o występowaniu niezgodności płci z obawy o konsekwencje w przyszłości taki jak pociągnięcie do odpowiedzialności za błąd w sztuce gdyż w tym modelu nie ma procesu diagnostycznego
- Brak Wystarczającej Oceny Medycznej: Model ICM może prowadzić do sytuacji, w której pacjenci podejmują decyzje o tranzycji bez pełnej oceny medycznej i psychologicznej. Może to zwiększać ryzyko, że osoby, które nie są odpowiednio przygotowane lub świadome wszystkich konsekwencji, podejmą decyzje, które mogą mieć długotrwałe skutki zdrowotne i psychiczne.
- Problemy z Ubezpieczeniem Zdrowotnym: W Polsce ubezpieczyciele mogą wymagać formalnej diagnozy dysforii płciowej jako warunku pokrycia kosztów związanych z terapią hormonalną lub zabiegami chirurgicznymi. Brak takiej diagnozy w modelu ICM może prowadzić do problemów z uzyskaniem refundacji kosztów leczenia.
- Kwestie Prawne Dotyczące korekty Płci: W polskim systemie prawnym korekta płci metrykalnej wymaga formalnej diagnozy dysforii płciowej oraz orzeczenia sądowego. Wprowadzenie modelu ICM może komplikować ten proces, jeśli pacjenci nie będą mieli formalnej diagnozy, co może prowadzić do trudności w uzyskaniu zmiany płci w dokumentach tożsamości.
- Coleman, E., Bockting, W., Botzer, M., Cohen-Kettenis, P., DeCuypere, G., Feldman, J., … & Zucker, K. (2012). Standards of Care for the Health of Transsexual, Transgender, and Gender Nonconforming People, Version 7. International Journal of Transgenderism, 13(4), 165-232.
- World Professional Association for Transgender Health (WPATH). (2022). Standards of Care for the Health of Transgender and Gender Diverse People, Version 8. Retrieved from https://www.wpath.org/soc8
- Zalecenia Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego dotyczące opieki nad zdrowiem dorosłych osób transpłciowych. (2020). Retrieved from https://pts-seksuologia.pl
- Deutsch, M. B. (2016). Guidelines for the Primary and Gender-Affirming Care of Transgender and Gender Nonbinary People. Center of Excellence for Transgender Health. University of California, San Francisco. Retrieved from https://transcare.ucsf.edu/guidelines
- WPATH. (2018). Informed Consent Model. Retrieved from https://www.wpath.org
- Littman, L. (2018). Parent reports of adolescents and young adults perceived to show signs of a rapid onset of gender dysphoria. PLoS ONE, 13(8), e0202330.
- Zucker, K. J. (2019). Adolescents with Gender Dysphoria: Reflections on Some Contemporary Clinical and Research Issues. Archives of Sexual Behavior, 48(7), 1983-1992.
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny. Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553.
- Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Dz.U. 2004 nr 210 poz. 2135.
- Orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące zmiany płci metrykalnej. Retrieved from https://orzeczenia.ms.gov.pl
Uwagi:
- Dokumenty WPATH i zalecenia Polskiego Towarzystwa Seksuologicznego są dostępne na ich stronach internetowych i mogą być aktualizowane.
- Powyższa informacje zawierją źródła i informacje dostępne do dnia 13 lutego 2025 r. i mogą wymagać aktualizacji w przyszłości w związku z dynamicznie rozwijającą się sytuacją prawną i medyczną dotyczącą osób transpłciowych.
