Histrioniczne zaburzenie osobowości (HZO), znane również jako osobowość histrioniczna, jest zaburzeniem charakteryzującym się dominującym wzorcem zachowań nacechowanych przesadną emocjonalnością, teatralnością, ciągłym dążeniem do bycia w centrum uwagi oraz prowokacyjną seksualnością. Osoby z tym zaburzeniem często poszukują uwagi i aprobaty, używając do tego celu swojego wyglądu, dramatycznych opowieści i uwodzicielskiego zachowania. Ich emocje bywają płytkie i zmienne. Nazwa zaburzenia pochodzi od łacińskiego słowa „histrio”, oznaczającego „aktora” (APA, 2013).
Kryteria Diagnostyczne (wg DSM-5)
To zaburzenie osobowości diagnozuje się, gdy występuje co najmniej pięć (5.) z poniższych objawów, począwszy od wczesnej dorosłości i manifestujące się w różnych kontekstach:
- Dyskomfort, gdy nie jest się w centrum uwagi.
- Interakcje z innymi charakteryzują się niestosownym uwodzicielskim lub prowokującym zachowaniem.
- Szybko zmieniające się i płytkie emocje.
- Konsekwentne wykorzystywanie wyglądu fizycznego do zwrócenia na siebie uwagi.
- Styl mówienia nadmiernie impresjonistyczny i pozbawiony szczegółów.
- Teatralność, dramatyzacja i przesadna ekspresja emocji.
- Sugestywność, czyli łatwe uleganie wpływom innych osób lub okoliczności.
- Uważanie relacji za bardziej intymne, niż są w rzeczywistości.
Charakterystyka
Osoby z z tym ZO często bywają postrzegane jako czarujące i towarzyskie, ale ich relacje bywają powierzchowne i niestabilne. Dążą do bycia w centrum uwagi, stosując dramatyczne gesty, teatralne zachowania i uwodzicielski styl bycia. Często wyolbrzymiają swoje doświadczenia i emocje, mają trudności z tolerowaniem frustracji i krytyki.
Istnieje wiele teorii na temat przyczyn tego zaburzenia. Niektóre podejścia psychodynamiczne sugerują, że HZO może wynikać z niewłaściwych relacji z rodzicami w dzieciństwie, np. odrzucającej matki i uwodzicielskiego ojca, co może prowadzić do konfliktów w obszarze seksualności dziecka i późniejszej nadmiernej seksualizacji relacji interpersonalnych (Millon, 2011). Inne teorie podkreślają rolę wrodzonych predyspozycji oraz wpływu środowiska.
Terapia
Psychoterapia jest podstawową metodą leczenia. Najczęściej stosowane podejścia to:
- Terapia poznawczo-behawioralna (CBT): Pomaga pacjentom zidentyfikować i zmienić negatywne wzorce myślenia i zachowania, które przyczyniają się do ich problemów. CBT uczy radzenia sobie z emocjami, asertywności i budowania zdrowszych relacji. (Beck et al., 2015).
- Psychoterapia psychodynamiczna: Skupia się na nieświadomych konfliktach i wczesnodziecięcych doświadczeniach, które mogą leżeć u podstaw tego ZO.
- Farmakoterapia: W niektórych przypadkach stosuje się leki, zwłaszcza jeśli współwystępują inne zaburzenia, takie jak depresja czy lęk. Leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe mogą być pomocne w łagodzeniu objawów (Gunderson & Phillips, 2015).
Trudności w codziennym życiu
Osoby z HZO mają wiele trudności w codziennym życiu, w tym:
- Relacje interpersonalne: Ich potrzeba bycia w centrum uwagi i prowokacyjne zachowania mogą prowadzić do konfliktów w związkach i trudności w utrzymaniu trwałych relacji (Millon, 2011).
- Stabilność emocjonalna: Ich emocje są często płytkie i zmienne, co może prowadzić do niestabilności emocjonalnej i trudności w radzeniu sobie ze stresem (APA, 2013).
- Postrzeganie siebie: Mają tendencję do przeceniania intymności w relacjach, co może prowadzić do rozczarowań i zranień (Beck et al., 2015).
Relacje interpersonalne i ich dynamika
Osoby z HZO często wchodzą w relacje z osobami, które mogą dostarczać im uwagi i aprobaty, których potrzebują. Często są to osoby o silnej osobowości, które mogą tolerować dramatyczne i teatralne zachowania partnera. Jednakże, ich relacje często są niestabilne i pełne konfliktów, ze względu na ich skłonność do manipulacji i prowokacyjnego zachowania (Gunderson & Phillips, 2015).
Osoby z histrionicznym zaburzeniem osobowości (HZO) często wchodzą w relacje interpersonalne z określonymi typami osobowości, które mogą tolerować, a nawet wzmacniać ich zachowania. Jednym z najczęstszych typów osobowości, z którymi osoby z HZO wchodzą w relacje, są osobowości narcystyczne. Osoby narcystyczne i histrioniczne mają pewne wspólne cechy, takie jak potrzeba uwagi i aprobaty. Narcystyczni partnerzy mogą początkowo być zafascynowani uwodzicielskim i dramatycznym zachowaniem osoby z HZO, a także mogą cieszyć się z bycia w centrum uwagi, które zapewnia im ich partner histrioniczny. Relacja między osobą narcystyczną a histrioniczną może być intensywna i pełna dramatyzmu, ale też niestabilna i konfliktowa z powodu rywalizacji o uwagę i aprobatę.
Kolejnym typem osobowości, z którym osoby z HZO często wchodzą w relacje, są osobowości zależne. Osoby z osobowością zależną mają skłonność do podporządkowywania się i poszukiwania opieki oraz aprobaty ze strony innych. Partner z HZO może dostarczać im poczucia bycia potrzebnym i docenionym. Relacja z osobą zależną może być stosunkowo stabilna, ponieważ partner zależny może tolerować manipulacyjne i dramatyczne zachowania osoby z HZO, dostarczając jej ciągłej uwagi i aprobaty.
Osoby z osobowością typu borderline (BPD) również często wchodzą w relacje z osobami z HZO. Obie grupy mają wspólne cechy, takie jak intensywność emocjonalna i niestabilność relacji. Partnerzy z BPD mogą być przyciągani przez intensywność i dramatyzm osób z HZO. Relacje między osobami z HZO a BPD mogą być burzliwe i pełne konfliktów, ale też niezwykle intensywne emocjonalnie. Obie strony mogą wzmacniać swoje wzajemne potrzeby emocjonalne, co prowadzi do niestabilności.
Osoby z osobowością antyspołeczną również mogą być przyciągane przez uwodzicielskie i manipulacyjne zachowania osób z HZO. Mogą cieszyć się z dramatyzmu i intensywności, które oferują te relacje. Relacje z osobami antyspołecznymi mogą być ryzykowne i pełne konfliktów, ponieważ obie strony mogą manipulować sobą nawzajem i dążyć do dominacji.
Relacje interpersonalne osób z HZO charakteryzują się pewnymi cechami . Osoby te nieustannie poszukują uwagi i aprobaty od swoich partnerów. Mogą używać uwodzicielskich i dramatycznych zachowań, aby przyciągnąć i utrzymać uwagę partnera. Ich emocje są często płytkie i zmienne, co prowadzi do niestabilności relacji. Partnerzy mogą mieć trudności z przewidywaniem reakcji osoby z HZO, co może prowadzić do konfliktów. Osoby z HZO mają tendencję do manipulowania swoimi partnerami w celu uzyskania tego, czego chcą. Mogą używać emocjonalnych dramatów, aby kontrolować i wpływać na zachowanie partnera. Często przeceniają intymność swoich relacji, postrzegając je jako bardziej zażyłe niż są w rzeczywistości, co może prowadzić do rozczarowań i zranień, gdy partnerzy nie spełniają ich oczekiwań.
Relacje interpersonalne osób z HZO są pełne wyzwań zarówno dla nich samych, jak i dla ich partnerów. Terapia może pomóc w zrozumieniu i radzeniu sobie z tymi wyzwaniami. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) może być szczególnie skuteczna w pomaganiu osobom z HZO w rozpoznawaniu i zmienianiu ich myśli i zachowań, które prowadzą do problemów w relacjach.
- American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Washington, DC: Author.
- Beck, A. T., Davis, D. D., & Freeman, A. (2015). Cognitive Therapy of Personality Disorders. Guilford Publications.
- Gunderson, J. G., & Phillips, K. A. (2015). Personality and Mental Health. John Wiley & Sons.
- Millon, T. (2011). Disorders of Personality: Introducing a DSM/ICD Spectrum from Normal to Abnormal. John Wiley & Sons.
